Laboratoriya temalari

3- súwret. Aydaw kolbaları:
a — Vyurs kolbaları; b — Klyayzen kolbaları; с — Favorskiy kolbası.
Voronkalar (4- súwret). Ximiyalıq voronkalar suyıqlıqlardı filtrlewde, bir ıdıstan ekinshi ıdısqa quyıwda isletiledi. Suyıqlıqlardı reaksion aralaspaǵa az-az muǵdarda qosıw ushın uzın nayı bar hár qıylı formadaǵı tamızǵısh voronkalar isletiledi. Ajıratqısh voronkalar qalın shiysheden tayarlanadı. Olardıń suyıqlıq qoyılatuǵın nayshası tamızǵısh voronkanıń nayına salıstırǵanda qisqaraq boladı. Bul voronkalar aralaspaytuǵın suyıqlıqlardı bir-birinen ajratıwda, zatlardı ekstraksiya qılıwda isletiledi.

4- súwret. Voronkalar:
a — ximiyalıq; b — tamızǵısh; с — ajratqısh.
Deflegmatorlar (5- súwret) suyıqlıqlar aralaspasın aydaw, yaǵnıy eki suyıqlıqtı bir-birinen tolıq ajıratıw ushın isletiledi. Deflegmator ishındegi nay sırtı hár qıylı usıllar menen keńeyttiriledi. Sırttı keńettiriw naydaǵı konussıyaqlı iyekler esabıda ámelge asırıladı. Iyekler sonday jaylasqan, deflegmatorlar ishınde tap spiral jaylasqanǵa uqsaydı. Nátiyjede, zat puwlardıń alıw jolı uzayadı. Deflegmatorlar sıpatında shiyshe monshaq yáki shiyshe saqıynashalar toltırılǵan shiyshe kolonkadan paydalanıw múmkin.
Organikalıq reakciyalar qızdırılǵanda, kóbinese reagentler qaynatılǵanda baradı. Sonıń ushın, aralaspadaǵı komponentler puwlanıp shıǵıp ketpewi ushın reaksion aralaspa salınǵan ıdısqa qaytımlı suwıtqısh jalǵanadı. Laboratoriya praktikasında shiyshe suwıtqısh isletiledi. Puw kondensaciyalanıp, reaksion aralaspaǵa qaytıp túsiwi uchun suwıtqısh ıdısqa qaytımlı qılıp jalǵanadı. Ápiwayı qaytımlı suwıtqısh hawa suwıtqıshı bolıp,

5- súwret. Deflegmatorlar:
a — sharikli; b — archasıyaqlı; с — nasadkalı.
ol ápiwayı uzun shiyshe naydan jasaladı. Bunday suwıtqısh qaynaw temperaturası 150°C nan jaqarı bolǵan zatlar puwın suyıqlıqqa aylandırıw ushın isletiledi (6- súwret).

6- súwret. Suwıtqıshlar:
a — hawa suwıtqıshı; b — Libix suwıtqıshı; с — sharikli suwıtqıshı; d — ishki nayı spiral formadaǵı suwıtqısh; e — Dimrot suwıtqıshı.
Jumıstı orınlaw rejimi.
Hár bir ámeliy shınıǵıwdı orınlawdan aldın, studentler aldınǵı jumıs maydanınan esabat dúzip, aqıtıwshıǵa kórsetkenlerinen keyin ǵana náwbettegi laboratoriya jumısın orınlawlarına ruxsat etiledi.
Jańa jumıstı baslawdan aldın aqıtıwshı bir neshe studentten sol jumıstıń mazmının qanshelli bilip alǵanlıqların tekserip kóriwi kerek. Aqitiwshı studentler teoriyalıq materialdı ózlestirip, eksperiment texnikasın túsinip alǵanlıqlarına isenim payda etkennen keyin ǵana jumıstı baslaw ushın ruxsat etedi. Studentler tayarlaǵan ásbapları hám sxemaları tuwrılıǵın aqıtıwshı yamasa úlken laborant tekserip kórip ruxsat etkennen keyin ǵana tájiriybe ótkeriwge kirisedi.
Tájiriybeniń barıwın dıqqat penen baqlań hám onı ayrıqsha barlıq qásiyetlerin tájiriybe tamam bolıwı menen jumıs dápterine jazıp qoyıń. Jumıs tamam bolǵanınan keyin student óz jumıs ornın tártipke keltiriwi kerek. Jumıs dápterine jumıs orınlanǵan kún, temanıń atı, jumıstıń mazmunı, baqlaw nátiyjeleri, reakciya teńlemeleri, esaplar hám juwmaqlar jazıp qoyıladı.
Laboratoriya shınıǵıwlarında qáwipsizlik texnikası qaǵıydaları ximiya laboratoriyalarında isletiletuǵın zatlardıń kóbisi azı-kóbi salamatlıqqa tásir etedi. Sonıń ushın, laboratoriyada islewde tómendegi qáwipsizlik texnikası qaǵıydalarına ámel qılıw shárt.
1. Konsentrlengen kislotalar, xlor, yod, vodorod sulfid hám basqa zatlar menen ótkeriletuǵın tájiriybeler mórili shkafta atqarıladı.
2. Xlor, brom, vodorod sulfid hám uglerod (II) oksid menen uwlı záhárlengende, áwele, uwlı zatlanǵan kisin ashıq hawaǵa alıp shıǵıw, keyininen tiyisli járdem kórsetiw kerek.
3. Kúshli kislotalar, ásirese, konsentrlengen sulfat kislotanı suyıltırıwda suwdı kislotaǵa emes, bálki kislotanı suwǵa tamshılatıp quyıladı.
4. Kózge yamasa denege qandayda bir ximiyalıq reaktiv shashrasa, shashıraǵan orındı dáslep suw menen jaqsılap juwıp, keyininen vrachqa shaqırıw etiw kerek.
5. Vodorod hám basqa gazlardi qosıwdan aldın olardıń tazaliǵinı sınap kóriw shárt.
6. Laboratoriya jumısı tawsılǵannan keyin, qoldı jaqsılap juwıw kerek.
7. Reaktivlerdi bir ıdıstan ekinshi ıdısqa quyılıwda ıdıs ústine iyilmew kerek.
8. Sınap hám onı puwı — kúshli uwlı zat. Sonıń ushın, sınaplı ásbap yamasa termometr sınǵanda tógilgen sınaptı jılaw alıw hám bul haqqında, álbette, aqıtıwshıǵa yamasa úlken laborantqa aytıw kerek.
9. Kislota, sılti hám ammiaktıń konsentrlengen eritpelerin hámde ańsat puwlatıwshı suyılıqlardı pipetkaǵa awız menen sorıp tartıp alıw jaramaydı. Bunıń ushın, rezina grusha (almurt) den paydalanıw kerek.
10. Kislota, sılti hám paydalanılǵan xromlı qospanı rakovinaǵa tógiw hesh múmkin emes.
11. Ximiyalıq zatlar mazasın aqıtıwshınıń ruxsaciz tátıp, kóriw úzil-kesıl túrde qadaǵan etiledi.
12. Gúmistiń ammiyaklı duzı eritpesin uzaq waqıt saqlaw jaramaydı, sebebi waqıt ótiwi nátiyjesinde onnan portlaytuǵın zat gúmis qaldıraǵı ónim bolıwı múmkin.
13. Ańsat ot alatuǵın suyılıqlardı ashıq jalında qızdırıw yamasa oǵan jaqın keltiriw jaramaydı. Bunday zatlar menen etiletuǵın tájiriybelerdi jalınnan uzaǵıraqta, múmkinshıligi bolsa, mórili shkafta ótkeriń.
14. Benzin, spirt, efir ot alıp kece, jalın ústine qum sewip yamasa arnawlı qurallar menen óshıriw kerek, biraq hesh waqıt suw sewmeń.
15. Elektr ásbaplardıń kontaktlarına itibar beriń, olar jaqsı izolyaciyalanǵan bolıwı kerek.
16. Jılıtıw quralları — mufel, elektr plita hám soǵan uqsaslardı otqa shıdamlı materialdan jasalǵan taglikler ústine qoyıw kerek. Islep turǵan ásbaplardı hesh qadaǵalawsız qaldırmań.
17. Probirkaǵa qandayda bir zattı salıp qızdırıp atırǵanımızda onı awzın ózińizge yamasa qasıńızda turǵan adamǵa qaratıp tutpań.
18. Laboratoriyadan shıǵıp baratırǵan waqtıńızda gaz gorelkaları hám vodoprovod súmekleri jawılǵanlıǵın hámde elektr ásbaplarınıń óshırilgenligin, álbette, tekserip kóriń.