367
Kirish. Xozirgi zamon korxona sharoitida dori ishlab chiqarish mashina ishlatishni
taqozo etadi, chunki bunda ishchilar mehnati engillashadi, tayyor maxsulot tannarxi
arzonlashadi.
Sanoat miqyosida ishlab-chiqariladigan kukunlarni tayyorlashni o‗ziga xos tomonlari
qo‗yidagilardan iborat: ular katta hajmda, maxsus sexlarda tayyorlanadi; tayyorlash
jarayoni asosan mexanizatsiya va avtomatizatsiyalashtirilgan bo‗ladi. Har bir bosqichni
nazorat bo‗limi tekshirib boriladi, maxsulot tayyor bo‗lganidan so‗ng qadoqlashdan oldin har
bir turkumni sifat va miqdor ko‗rsatkichlari tekshiriladi. Talab darajasida bo‗lsa qadoqlashga
ruhsat etiladi. Qadoqlab bo‗lganidan so‗ng har bir turkumdan qadoqlashgan yorliqlangan
maxsulotdan olib, analitik laboratoriyaga topshiriladi. U erda bitta idishdagi maxsulotni
miqdori, tashqi ko‗rinishi, chinligi, tozaligi, ta‘sir etuvchi moddani miqdori tahlil etiladi.
Hamma ko‗rsatkichlar bo‗yicha natijalar MTH talabiga javob bersa, nazorat bo‗limini
xulosasi asosida maxsulot korxona omborxonasiga topshiriladi. Korxona sharoitida ishlab
chiqariladigan kukunlarni tayyorlash quyidagi texnologik bosqichlardan iborat: tegishli
asbob uskunalarni tayyorlash, boshlang‗ich maxsulotlarni maydalash, elash, aralashtirish,
qadoqlash va yorliqlash. Kukun tayyorlanadigan sex xona gigiena-sanitariya talabiga javob
berishi kerak, asbob uskunalar ishlashdan tozalab, dezinfeksiyalovchi moddalar qo‗shilgan.
Tuzsizlantirilgan suv bilan 2-3marta yuviladi, so‗ngra suv bug‗i yuborib, quritiladi.
Kukunlarni tayyorlashni birinchi bosqichi substansiyalarni maydalashdir. Bu maqsaddaasosan
tegirmonlar ishlatildi. Tegirmonni tanlashda maydalanadiganmoddani fizik-kimyoviy,
morfologik, gistologik xossalarini hisobgaolish kerak. Substansiyalarni maydalashda
ulardagi qoldiq namlikkatta ahamiyatga ega. Sex sharoitida ko‗pincha zo‗ldirli,
dismembrator, dezintegrator, bolg‗achali tegirmonlar ishlatiladi. Maydalanadigan modda
tegishli tegirmonga solinadi. Elektr tarmog‗iga ulanadiva reglamentda ko‗rsatilgan vaqt
oralig‗ida maydalaniladi. Maydalangan modda barabanli, vibratsion yoki sexda mavjud
bo‗lgan boshqaelaklar yordamida elanadi. Elangan kukunlar aralashtirgichlarga solib
yaxshilab aralashtiriladi. Agar murakkab kukun bo‗lsa, hamma ingridientlar yana elanishi
kerak va qaytadan aralashtiriladi. Korxonasharoitida kukunlar asosan uchta usulda
aralashtiriladi:
1. Zettasimon ikki kurakchali aralashtirgichlar. Bular asosan ikkita yarim silindrsimon
tubdan, ikkita zetta-simon aralashtirgichdan, qopqoqdan, qopqoqdagi tuyikdan tashkil
topgan. Aralashtirgich kurakchalari xar hil tezlikda qarama-qarshi tomonga xarakat qiladi.
Bundan maqsad kukunni hamma qatlamlari bir hil aralashishidir. Aralashtirib bo‗lgandan
so‗ng aralashtirgich avtomatik usulda "ag‗dariladi" va kukun idishga tushadi. Korxonalarda
bunday aralashtirgichlardan 40, 70, 100 litrlilari ko‗p ishlatiladi (rasm).
2. Laboratoriya sharoitida kukunni ko‗pincha zo‗ldirli tegirmonda aralashtiradilar. Bu
maqsadda barabandagi sharlarni bir qismini olib, barabanga kukun solinadi va elektr
tarmog‗iga ulab ma‘lum vaqt baraban aylantiriladi. Bunda kukunlar bir tekis aralashadilar.
Bu usul oddiy, lekin unumdorligi yuqori emas (rasm).
3. Yolg‗on qaynoq yuzada aralashtirish bu eng zamonaviy asbob bo‗lib, SG-30
turkumidagi asbobda amalga oshiriladi. Bu asbob tubida ikki qavatli elagi bo‗lgan va 30 kg
kukunga mo‗ljallangan idishdan, yuqorisida kaprondan qilingan engdan iborat. Aralashtirish
lozim bo‗lgan modda idishga solinadi, idishni gardishi (cheti) kapron eng bilan zich
berkiladi, so‗ngra boshqaruv pultidan idishni tubiga xavo bosim bilan yuboriladi. Bunda
idishdagi massa bosim ostida yuqoriga ko‗tarilib, muallak holga kelib , o‗zaro aralashadi,
mayda zarrachalar kapron filtrda ig‗iladi, aralashtirib bo‗lgandan so‗ng, filtr avtomatik usulda
tebranib, mayda kukunlar teleshkaga tushadi. So‗ngra teleshkani korpusdan chiqarib ichidagi
modda boshqa sig‗imga so‗linadi. Bu usulni kamchiligi bosim me‘yoridan yukori bo‗lsa,
kapron yirtilib mayda fraksiya atmosferaga chiqib ketadi. SHunday qilib, tayyor kukundan
nazorat bo‗limi namuno olib analitik laboratoriyaga tekshirishga yuboriladi. Agar natijada
ijobiy bo‗lsa, qadoqlashka ruhsat etiladi.
368
Korxona sharoitida ishlab chiqariladigan sepma kukunlarini texnologiyasi boshqa
kukunlardan quyidagi tomonlari bilan farq qiladi:
1. Sepma tarkibiga kiradigan ingridientlar o‗ta quruq bo‗lishi kerak.
2. Sepma tarkibidagi moddalar alohida-alohida mayda kukun holigacha maydalanib,
teshigini diametri 100mk dan katta bo‗lmagan elaklar orqali elangan bo‗lishi kerak, chunki
zarracha diametri qanchalik kichchik bo‗lsa, uni biosamaradorligi shunchalik yuqori bo‗ladi,
teriga yaxshi yopishidi.
Sepma dorilar quruq joida saqlanishi lozim, aqs holda namni tortib olib , qattiq
bo‗lakchalar hosil qiladi, ular esa terini qitiqlaydi.
Sex sharoitida sepma dorilarni ishlab chiqarishda bularni hisobga olish kerak.
Quyidagi keys – kukunlar tarkibini to„g„ri tanlash, texnologik jarayonlar ketma-
ketligini asoslash va mo„„tadillashtirish. Kukunlarni ishlab chiqarishning umumiy va xususiy
texnologiyalarini bilish. Ularni tayyorlashda ishlatiladigan asbob-uskunalar va apparatlar
(tegirmonlar, elaklar va aralashtirgichlar)ni to‗g‗ri tanlash. Kukun tayyorlash jarayonida kelib
chiqadigan turli muammo va vaziyatlarni xal qilishda kerakli ko„nikmalarga ega bo„ladi.
Ushbu keysni muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun kukunlarni tayyorlash
texnologiyasi bo‗yicha bilim va ko‗nikmalarga ega bo‗lish zarur.
Tavsiya etilgan keysni echish quyidagi natijalarga erishishga imkon yaratadi:
o‗zlashtirilgan mavzu bo‗yicha bilimlarni mustahkamlash;
muammoning hamda qabul qilingan echimning individual va guruhiy tahlilida bilim
va ko‗nikmalarni
qayta topshirish;
mustaqil ravishda qaror qabul qilish ko‗nikmalarini egallash;
o‗quv axborotlarini o‗zlashtirish darajasini tekshirib ko‗rish.
Do'stlaringiz bilan baham: 
