Laboratoriya mashg‘ulotlari

in vivo usulida shamchalarda biologik samaradorlikni aniqlash 

Efedrin  gidroxlorid  shamchasi  misolida  biosamaradorlikni  aniqlashni  ko‗rib  chiqamiz. 

SHamchalarni  kakao  moyi,  lazupol,  paxta  moyi  gidrogenizati  kabi  3  xil  asosda  bir  xil 

---

83 

 

miqdordagi  efedrin  gidroxlorid  bilan  aralashtirib  tayyorlanadi.  Tajribalar  katetrlangan  10 

kg(kamida) og‗irlikdagi itlarda o‗tkaziladi.  

SHamchalar  yuborilgandan  so‗ng,  tajriba  boshlangan  vaqt  belgilanadi.  Tajriba  uchun 

siydikni har 5 daqiqa, 25 daqiqa ichida olinadi.  

Olingan  suyuqlikdagi  efedrin  gidroxlorid  miqdori  Buzovskiy  usulida  aniqlanadi.  5  ml 

miqdordagi  suyuqlik  ekstraksiya  maqsadida  ajratish  voronkasiga  solinadi.  Eritmaga  10  %  li 

ammiak eritmasi solib  sharoiti ishqoriy hosil qilinadi (рH 8,4  – 8,5). SHaroit ishqoriyligini 

esa  universal  indikator  qog‗ozi  yoki  rN  metr  orqali  o‗lchanadi.  So‗ngra,  eritmaga  25  ml 

xloroform solinib, asta –sekinlik bilan 3 - 5 daqiqa chayqatiladi. 10 daqiqa saqlab, xloroform 

qismi suv qismidan ajratilib, chinni idishga quyiladi.  

Ekstraksiya  shu  usulda  yana  bir  marta  qaytarilib,  shu  idishga  olinadi.  Xloroformli 

ajratma  qum  hammomida  40

0

  S  haroratda  bug‗lantiriladi.  Qolgan  qoldiq  5  ml  0,1M  xlorid 

kislotada eritilib, filtrlanadi. Parallel ravishda tajriba tarkibida efedrin gidroxlorid bo‗lmagan 

siydik  bilan ham olib boriladi.  Ikkala suyuqlik spektrofotometrda 254 nm to‗lqin uzunligida 

tekshiriladi.  Efedrin  gidroxloridning  1  ml  siydikdagi  mkg  miqdori  quyidagi  formula  orqali 

aniqlanadi.  

 

 

 

 

Do – Tekshiriladigan eritmani optik zichligi.  

D

ST

 – Standart suyuqlikning optik zichligi.  

A – 1 ml standart eritmadagi efedrinning miqdori, g.  

S – ekstraksiya uchun olingan siydikning miqdori, ml.  

V – Siydikni umumiy miqdori, ml.  

l – Kyuvetani qalinligi, sm.  

Bir seriyadagi shamchani tekshirish uchun kamida 2 ta it ishlatiladi. Tekshirish, hamda 

hisoblash natijalari jadvalga tushiriladi, efedrin gidroxloridni siydikdagi miqdor o‗zgarishiga 

qarab, so‗rilish tezligini asos tabiatiga bog‗liqligi to‗g‗risida xulosa qilinadi.  

In vivo tajribalarining kamchiliklari: 

-odamlarda BS aniqlash qiyinligi; 

-ishlab  chiqarish  sharoitlarida  preparatlar  sifatini  ommaviy  baholash  uchun  qo‗llash 

mumkin emasligi; 

-iqtisodiy jihatdan qimmatga tushishi.  

―Erish  testi‖  ilk  bor  1970  y.  AQSH  farmakopeyasining  XVIII  nashriga  7  preparat, 

milliy formulyarga 5 preparat uchun kiritilgan. 

Bu  test  1978  y.  Evropa,  1980  y.  Britaniya,  1982  y.  YAponiya  farmakopeyalariga 

kiritilgan. 1985 y. Sobiq Ittifoq (SSSR) da ―Erish‖ VFM tasdiqlanib, u XI DF ―Tabletkalar‖ 

umumiy maqolasiga kiritilgan.  

Dunyoning aksariyat farmakopeyalarida, shu jumladan XI DF da ham, ―Erish testi‖ ni 

―Aylanuvchi kajava‖ asbobida o‗tkazish ko‗zda tutilgan. 

 Tayyor  dori  vositalarining  turg‟inligini  taminlash.Dorilarning  turqunligini    o‘rganish  va 

turqun  dori  turini  yaratish  farmatsеvtik  tеxnologiyaning  dolzarb    muammolaridan  biridir. 

Bеlgilangan muddat oraliqida dori shaklining tеxnik shartlar (TSh) yoki  DF (FM, VFM) ning 

barcha  talablariga  javob  bеra  olishiga    turqunlik  dеb  ataladi.  Yuqorida  aytilganlarga  ko‘ra, 

turqun  dori  shakli  dori  shakli  saqlanish  muddati  davomida  qеch  qanday  sifat  va  miqdor 

o‘zgarishlariga uchramasligi lozim. 

  «Turq‘unlik»  tеrmini  dorining  kimyoviy,  fizik,  mikrobiologik,  tеrapеvtik  i 

toksikologik  xossalariga  tеgishli  bo‘lib,  u  dori  ishlab  chiqarilgan  vaqtda  ega  bo‘lgan 

xossalarni  to saqlanish muddatigacha qanchalik darajada spеtsifikatsiyada kеltirilgan chеgara 

oraliqida saqlab qolishi bilan bеlgilanadi.  

Turq‘unlashtirish usullari 

10

*

*

*

1000

*

*

*

0