Laboratoriya mashg’ulotlari tuzuvchilar

Tajriba.

Tekshirilishi lozim bo’lgan eritmadan 3-5 ml olinib, asbobdagi chinni idishlardan biriga quyildi va

universal indikatordan 3-5 tomchi qo’shiladi. Chinni idishdagi eritma rangini universal indikatorning jadvalda ko’rsatilgan rangi bilan solishtirib ko’rib, pH ning qidirilayotgan qiymati 0,5 gacha aniqlik bilan topiladi.

28- rasm. pH ni kalorimetrik usulda o’lchash uchun ishlatiladigan asbob.

pH ning universal indicator yordamida topilgan qiymatiga qarab, nitrofenol solingan probirklar topib olinadi; bu probirkalardagi nitrofenol eritmalari pH ning qiymati jixatidan universal indikatorning kuzatilgan qiymatiga yaqin keladi.Shundan keyin tekshirilayotgan eritmadan 6 ml olinib, probirkaga quyiladi va unga jadvaldan topilgan asosiy indikatorlarning biridan 1 ml qo’shiladi.Bunda eritma asta sekin ravshan rangga kirishi kerak, lekin juda to’q rang xosil bo’lmasligi lozim.

Rangli eritmali probirka tegishli qatordagi etalonlar bilan solishtirib ko’riladi, ya’ni eritma γ- dinitrofenol ta’sirida bo’yalgan bo’lsa, shu eritma γ- dinitrofenol qatoridagi etalonlar bilan solishtirib ko’riladi.

Bunda ikki xol yuz berishi mumkin;
a) tekshirilayotgan eritmaning rangi etalon rangiga to’g’ri keladi; bunda eritma xamda etalonning pH bir biriga teng bo’ladi;
b) eritmaning rangi bir etalon rangidan ochroq, ammo qo’shni etalon rangidan to’qroq; bunda eritmaning pH xar ikkala qo’shni etalonlar pH ning o’rtacha arifmetik qiymatiga teng bo’ladi.Masalan, tekshirilayotgan eritmaga γ- dinitrofenolning asosiy eritmasidan qo’shish natijasida xosil qilingan rang pH= 5,0 ga to’g’ri keladigan etalondan ochroq, lekin Ph=4,8 ga to’g’ri keladigan etalondan ravshanroq. U vaqtda


_{ } bo’ladi.

Agar tekshirilishi lozim bo’lgan eritma biror rangda yoki loyqa bo’lsa, pH ni topish ancha qiyinlashadi, chunki eritmaning tabiiy rangi indicator rangi bilan qo’shilib, yana boshqa rang xosil qiladi. Bu xolda indikatorning tekshirilishi lozim bo’lgan eritmadagi rangi bilan standart eritmalardagi rangini solishtirish uchun, standart eritmalar orqasiga, yorug’lik nuri o’tadigan yo’lga tekshiriladigan suyuqlikdan o’shancha qalinlikda quyiladi; bu suyuqlik yorug’lik filtri rolini o’taydi va tekshirilayotgan suyuqlikning rangli yoki loyqa zarrali etalon probirkasida bo’lganda qanday ta’sir ko’rsatsa, bunda ham suyuqlikdan o’tayotgan nur rangiga shunday ta’sir ko’rsatadi.Tekshirilayotgan eritma orqasiga toza suv solingan probirka qo’yiladi, chunki bunday qilinganda nur solishtirib ko’rilayotgan har ikkala optic sistemada

29-rasm. Komparator.
30-rasm. Eritmalarni komparatorga joylashtirish sxemasi

eritmaga bir xil sharoitda yutiladi. Shu usuldan foydalanilganda eritmaning tabiiy rangi yoki loyqaligi kalorimetrik metodda solishtirib ko’rish natijasida chiqarilgan ma’lumotlarga xech qanday ta’sir ko’rsatmaydi.Eritmaning solishtirib ko’rish uchun ishlatiladigan asbob, ya’ni komparator 29- rasmda ko’rsatilgan. Komparatordan foydalanishda eritmalar qanday joylashtariishi 30- rasmda sxema tarzida ko’rsatilgan.