Laboratoriya jumıs №1

Kon`yugatsiya — genetik materialdın` donor kletkasınan retsipient kletkag`a olardın` shag`ılısıwı na`tijesinde o`tiwi. Kon`yugatsiya qa`disesi D.Lederberg ha`m E.Teytum ta`repinen 1946 jılı E.coli de o`tkizilgen ta`jiriybelerde anıqlandı. Kon`yugatsiyada bir tu`rdegi kletkalar donorlıq, ayırımları retsipientlik wazıypasın atqaradı ha`m genetik material tek g`ana donordan retsipientke bir ta`repleme o`tedi. Donorlik qa`iyetke iye bolg`an kletkada F – plazmida (jınısıy faktor) bar ekenligi anıqlandı. Sonın` ushın F– – plazmidasız kletkalar retsipientler yamasa F– – kletkalar dep ataladı. F+ – kletkalardı F– – kletkalar menen shag`ılıstırg`anda 1–10% ge jaqın retsipientlerge F plazmida beriledi.
Kavalli 1950 yili F+ kul`tura ishinde kletkadan xromosoma genlerin joqarı da`rejede o`tkeriw qa`siyetine iye bolg`an donordı anıqladı. Bunday shtammlar Hfr (ing. high frequncy – joqarı da`rejede – recombination – rekombinatsiya payda etiwshi) dep ataladı. Qazir Hfr – shtammlar tu`rli patogen bakteriyalardan ajıratıp alıng`an.
F–plazmida bakteriya xromosomasının` belgili bo`limlerine birige alıw qa`siyetine iye. Ayırım waqıtlarda F–plazmida profagga uxsap xromosomadan ajıralıp shıg`adı ha`m o`zi menen bilan birikken bakteriya genlarin ha`m ajıratıp aladı. Bunday F–plazmidalar onın` quramına kirgen gennin` atı menen belgilenedi. Ma`selen, F-gal retsipient kletkag`a galaktozanı parshalaw qa`siyetin o`tkizedi.
Donor bakteriyalarda, yag`ni F–plazmidag`a iye bolg`an kletkalarda 3–4 geshe bolg`an F jinsiy tu`ksheler (sex pili) bar ekenligi anıqlandı. Kon`yugatsiya protsessinda, donor kletka o`z jınısıy tu`kshelari menen retsipient kletkag`a birigedi. Bul jınısıy tu`kshe yamasa tu`ksheler eki kletka ortasında kon`yugatsion ko`pir wazıypasın atqarıp, onnan 2 saat dawamında donor kletkadan retsipient – kletkag`a F– faktor ha`m tsitoplazmada jeke jaylasqan basqa plazmidalar ha`m o`tedi.
Kon`yugatsiya protsessinde donor bakteriya xromosomasının` o`tiwi ushın F-plazmida jaylasqan bo`lginen endonukleaza ja`rdeminde DNKnın` bir shınjırı u`ziliwi kerek. Na`tijede DNKnın` ajıralg`an bo`legi retsipient kletkag`a kon`yugatsion ko`pir arqalı o`tedi ha`m tezde ekinshi jibi sintez qılınadı. Donor kletkada qalg`an DNK jibinen ha`m ekinshi jip sintez boladı. Bunday donor kletkalarg`a bakteriyalardın` Hfr-shtammları mısal bola aladı. Kon`yugatsiya protsessi tabiatda ken` tarqalg`an. Ma`selen, enteropatogen esherixiylardın` 1/3 bo`legi F––kletkalar menen shag`ılısıw qa`siyetine iye. Qazir kon`yugatsiya tu`r ha`m turkumler arasında ha`m a`melge asıwı anıqlang`an.
Ma`selen sartsinlar ha`m stafilokokklar o`sgende o`siw faktorların islep shıg`aradı ha`m Haemophilus a`wladı bakteriyalarının` o`siwin stimullaydı. Tipik satillitlerge gepatit V virusın kirgiziw mu`mkin, gepatit del`ta virusı gepatit V virusı qatnasında ko`beyedi.