Лаборатория ишлари 1-лаборатория иши

ЛАБОРАТОРИЯ ИШЛАРИ
1-ЛАБОРАТОРИЯ ИШИ
МЕТАЛЛАР ВА УЛАР ҚОТИШМАЛАРИНИНГ КРИСТАЛЛАНИШ ЖАРАЁНИ


Ишдан мақсад. Қолипга қуйилган металл ёки унинг қотишмаларининг совиб боришида кристалланиш жараёнининг боришини туз эритмаларини кузатиш ёрдамида ўрганиш, шу асосда доналар ўлчамини, табиатини ва зоналар хажмини бошқариш.
Умумий маълумот. Маълумки, металл ва унинг қотишмалари шароит ўзгарганида кичик эркин энергияли барқарор ҳолатга ўтишга интилади ва шунга кўра улар газ, суюқ ва қаттиқ ҳолда бўлади.
Металларнинг суюқ ҳолатдан қаттиқ ҳолатга ўтиш жараёнини кузатиш шуни кўрсатдики, қолипдаги суюқ металл температураси маълум даражага пасайганда унда майда крис­талланиш марказлари хосил бўла бошлаб, улардан кристаллар ўса боради. Металларнинг ўта совиш даражаси билан «туғма», барқарор кристалланиш марказлар сони ва крис­талларнинг ўсиш тезлиги орасида маълум боғланиш бор (2-расм). Металларнинг вақт бирлигида совишидаги кристал­ланиш жараёнида ҳосил бўлаётган кристалланиш марказларидан кристалларнинг ўсиш схемаси 1-расмда келтирилган.



1-Расм. Металлар кристалланишида доналарнинг ҳосил бўлиш схемаси.
Схемадан кўринадики, ҳосил бўлган хар қайси кристалланиш марказларидан тўғри шаклли, турли томонга йўналган кристаллар ўса боради. Бу кристалларнинг сиртлари шунга бўлак кристаллар билан тўқнашганларида уларнинг сирт қиёфалари бузилади. Бу хосил бўлган кристаллар мажмуасига кристалитлар ёки донлар дейилади. Кристалланишнинг бориш тезлиги металлнинг тозалигига, суюқланиш температурасига ўта со­виш даражасига ва ҳоказоларга боғлиқ. Туз эритмаларининг кристалланиш жараёнини кузатишлар кўрсатдики, уларда хам кристалланиш металлардаги сингари борар экан. Шу сабабли лаборатория ишида металларнинг кристалланиш жараё­нини туз эритмалари мисолида ўрганамиз.

2-Расм. Кристалланиш марказлари сони ва кристалларнинг чизиқли ўсиш тезлигининг ўта совиш даражасига қараб ўзгариш графиги.