Laboratoriya ishi qisqa tutashgan rotorli asinxron dvigatelning

---

6 
1-LABORATORIYA ISHI 
QISQA TUTASHGAN ROTORLI ASINXRON DVIGATELNING 
BOSHQARISH SXEMASINI O‟RGANISH, YIG‟ISH VA SOZLASH. 
1.1.
 
ISHNING MAQSADI 
Ishni bajariishdan maqsad , nazariy bilimni mustahkamlash, qisqa tutashgan 
rotorli asinxron elektr dvigatelni rele-kontaktorli sxema orqali ishga tushirish va 
tormozlashni o‟rganish,sxemani yig‟ish va sozlashdan iboratdir. 
1.2.
 
 ISHNI BAJARISHISH TARTIBI 
 
2.
Laboratiya uskunasida (stendda) apparatlarning joylashishi bilan tanishish. 
3.
O‟qituvchi bergan vazifa asosida boshqarish sxemasini tuzsh. 
4.
O‟qituvchidan ruxsat olgandan so‟ng sxeman iyig‟ish. 
5.
Sxemaning ishlashini tekshirib ko‟rish va bu holda apparatlarning ishlashini 
kuzatish. 
6.
Dinamik usulda tormozlash qo‟llanilganda stator zanjiriga kiritilayotgan 
qo‟shimcha qarshilikning qiymatini hisoblash. 
7.
Dinamik usul bilan tormozlashda yoki teskari ulash usulida tormozlashda 
hamda elektr dvigatelni tarmoqdan uzib o‟z-o‟zidan to‟xtatgandagi 
(tormozlash usuli qo‟llanilmaganda) vaqtlarni o‟lchash. 
8.
O‟qituvchi tamonidan berilgan nosozlik qanday aniqlanganini gapirib berish. 
9.
Bajarilgan ish yuzasidan hisobot tuzish. 
Tuzilgan hisobotda laboratoriya ishidagi prinsipial elektr sxemani ishlashning 
bayoni, tekshirilayotgan sxemada dvigatelning ish rejimlariga mos keladigan 
mexanik tavsiflari keltirilgan bo‟lishi kerak. 
1.3. SXEMALARNI TUZISH BO‟YICHA METODIK QO‟LLANMA 
Qisqa tutashgan asinxron dvigatelni boshqarish oddiy operasyalardan tashkil 
topganligi tufayli boshqa dvigatellarni boshqarishda nisbatan ancha oddiydir. Ishga 
tushirib yuborishda dvigatel statori elektr t armog‟iga ulash avtomatik ravishda 
yoki qo‟li bilan bajarilishi mumkin. 
Reverslash va qarama-qarshi ulash usuli bilan to‟xtatish esa dvigatel statoriga 
ulangan tarmoqning ikkita fazasiga almashtirish bilan amalga oshiriladi. 

---

7 
Dinamik usulda toxtatish dvigatelni tarmoqdan uzib stator chulg‟amiga 
o‟zgarmas tok berish bilan amalga oshiriladi. 
Sxemalarni tuzishda quyidagilarni esda tutish kerak. 
1.
Dvigatelni nagruzka oshib ketganligidan saqlash uchun maksimal tok relesi 
FA qo‟llaniladi. 
2.
Dinamik usulda va qarama-qarshi usulida tormozlashni boshqarish KT2 
relesi ko‟zda tutilgan. 
3.
Tezlik bo‟yicha dinamik usulda va qarama-qarshi usulida tormozlashni 
boshqarish uchun dvigatelda tezlikni nazorat etuvchi SR relesi o‟rnatilgan 
(1.1.b-rasm). SR relesi, dvigatel vali bilan ulangan O o‟qi atrofida 
aylanadigan silindrik shaklga ega bo‟lg an o‟zgarmas maydon A dan tashkil 
topgan. O‟zgarmas magnit, qisqa tutashgan dvigatelning rotor chulg‟amiga 
o‟xshash chulg‟amdan iborat silindr ich iga joylashgan. Dvigatel 
aylanganda silindr o‟z o‟qi atrofida ozgina burchakka burilish mumkin. Bu 
vaqtda silindr B bilan bog‟liq bo‟lgan B tirgak E prujinaning qarshilik 
kuchini engib relening ochiq kontakti D ni ulaydi. 
Rele dinamik usulida tormozlash uslubida ishlaydi. Magnit aylanganda B 
silindrning qisqa tutashgan chulg‟amida E.YU.K. yuzaga keladi. Bu E.YU.K. 
ta‟sirida chulg‟amda elektr toki oqa boshlaydi.Chulg‟amdagi tok hosil qilgan magnit 
oqimning ozgarmas A dagi magnit oqimi bilan o‟zaro tasiri, B silindr chulg‟amiga 
qo‟yiladigan aylantiruvchi moment hosil qiladi.1 moment o‟garmas magnit aylanishi 
tamoniga yo‟nalgan. Unchalik katta bolmagan tezlikda ham B silindrga bir juft 
kontaktni ulashga yetarli bo‟lgan moment ta‟sir qiladi. Katta tezliklarda esa bu 
kontaktlar ulangan hollarda qoladi. Dvigatelni tormozlash paytida aniq bir kichik 
tezlikda tezlik relesining kontaktlari o‟z joyiga (uzilgan holatga) qaytadi va bu bilan 
tormozlashni to‟xtatishga turtki (impuls) beradi. Kontaktlarning ulanishiga to‟g‟ri 
keladigan tezlikning qiymati, sozlanadigan G vint va E prujinaning kuchi bilan

---

8 

---

9 
o‟zgartiriladi. SR relesi aylanishining har bir yo‟nalishi ga bittadan ajratuvchi va 
tutashtiruvchi kontaktlarga ega. 
Dinamik va qaram-qarshi ulash usuli bilan tormozlash paytida, aniq bir kichik 
tezlikda rele o‟zining tutastiruvchi kontaktini ajratadi va d vigatelni tarmoqdan uzib 
teskari tamonga aylanib ketishiga yo‟l qoymaydi. Laboratoriya paneli qisqa 
tutashgan rotorli asinxron dvigatelning xar-xil sxemalarini yig‟ishga mo‟ljallangan. 
Bu erda o‟rnatilgan apparatlar 1-1a-rasmdagidek ulangan. Boshqarish zanjirining 
elementlari panel yoniga joylashgan klemnikka chiqarilgan (1-2 rasm).