Laboratoriya ishi №7. Neft va uning mahsulotlarining xossalarini o‘rganish

7.1-rasm. Din-Stark qurilmasi.
1-kolba; 2-qabul qiluvchi; 3-sovutgich.
NEFTNI BIRLAMCHI HAYDASH.
Neft organik moddalarning, asosan, uglevodorodlarning murakkab aralashmasidir.
Neftni haydash (distillash) - uni qaynash haroratlariga ko'ra fraksiyalarga ajratish jarayoni - neftni motor yoqilg'isi, moylash moylari va boshqa qimmatli kimyoviy mahsulotlarga qayta ishlashning asosidir. Uning kimyoviy tarkibini o'rganish ham neftni distillashdan boshlanadi.
Neftni to'g'ridan-to'g'ri distillashdan olinadigan asosiy fraktsiyalar va mahsulotlar:
1. Benzin fraktsiyasi (qaynatish boshidan 180 °C gacha) - yengil (C₅-C₉) parafin, aromatik va naftenli uglevodorodlar aralashmasi.
2. Kerosin fraktsiyasi (180-270°C) - tarkibida C₁₀-C₁₅ uglevodorodlar mavjud bo'lib, reaktiv va dizel dvigatellari uchun motor yoqilg'isi komponenti sifatida, maishiy ehtiyojlar uchun ishlatiladi (yorituvchi kerosin).
3. Gazoyl fraksiyasi (270-350°C) tarkibida C₁₆-C₂₀ uglevodorodlar mavjud bo'lib, dizel yoqilg'isining tarkibiy qismi sifatida, shuningdek, kreking uchun xom ashyo sifatida ishlatilishi mumkin.
4. Mazut - 350°C dan yuqorida qaynaydigan neft qoldiqlari. Mazutni fraksiyalarga distillash uning termik parchalanishini oldini olish uchun vakuumda amalga oshiriladi. Bunda quyidagi moylar olinadi: dizel moyi, transformator moyi, shpindel moyi, mashina moyi va boshqalar.


Ish tartibi. 100 mlli Vyurts kolbasiga 50 ml xom neft quyiladi. Kolba termometrli tiqin bilan yopiladi va chiqish trubkasi orqali muzlatgichga ulanadi, uning uchiga alonj ulanadi. Qabul qilingan neftning massasi quyidagi formula bo'yicha hisoblanadi:
m=Vp
Bu yerda: V - neftning hajmi; p - neftning zichligi

Q
abul qilgich sifatida oldindan tortilgan 3 kichik tugunli shishalari ishlatiladi. Vyurtz shishasi qum hammomida yoki asbest panjara ustida muloyimlik bilan isitiladi. Birinchi fraksiyaning qaynash boshlanishini (q.b.) belgilang va 180°C ga qaynatilgan mahsulotni tanlang. 135°C bug’ harorati sovutgichga suv yetkazib berishni to'xtatadi. 180°C distillangan bug' haroratida qabul qiluvchi shishani o'zgartiradi. Ikkinchi qabul qilgichda 180-270°C qaynoq nuqtasi oralig'i bilan kerosin fraktsiyasi tanlanadi. Gazoyl fraktsiya (270-350°C) uchinchi qabul qiluvchiga qabul qilinadi.

7.2-rasm. Neft haydash qurilmasi
1- distillash kolbasi (Vyurs kolbasi); 2 - muzlatgich; 3 - alonj; 4 - qabul qiluvchi.

Tanlangan distillatlarga ega bo'lgan qabul qiluvchilar tortiladi va har bir fraktsiyaning og'irligi farq bilan aniqlanadi. Keyin stakanlar yordamida har bir fraksiyaning hajmi aniqlanadi va ularning zichligi (hisoblangan zichlik) hisoblanadi. Fraksiyalarning zichligi qaynash nuqtasi oshishi bilan ortib borishiga ishonch hosil qiling.

Shundan so'ng barcha tajribalarning o'xshash fraktsiyalari bitta stakanga quyiladi va gidrometrlar (tajriba zichligi) yordamida barcha fraktsiyalarning zichligi aniqlanadi. Qabul qilingan ma'lumotlar hisoblanganlar bilan taqqoslanadi. Distillash natijalari 1-jadvalga kiritiladi va distillashning moddiy balansi tuziladi.

1-jadval.

Neftni fraksiyonel distillashning moddiy balansi

Mahsulot nomi (fraksiya)	Qaynash chegarasi °C	Xajm sm^3, ml	Massa, g	Zichlik		Chiqish %
				Xisoblangan	Tajriba	Xajm	Og’irlik
Olingan: Neft		50				100	100
Xosil bo’ldi:
benzin	180
2.kerosin	180-270
3.gazoyl	270-350
Qoldiq (mazut)	350 dan yuqori
Jami:						100	100