Laboratoriya ishi №6 O‘zgarmas tok generatori va dvigatelini tekshirish

LABORATORIYA ISHI № 6
O‘ZGARMAS TOK GENERATORI VA DVIGATELINI TEKSHIRISH
1.Ishdan maqsad. Doimiy tok elektr generatorlarini qismlarga ajratib o‘rganish va uni tezligini o‘zgartirishni usullarini nazariy jixatdan o‘rganib chiqish va shu usullarda birini tajribada o‘rganish.
2.Ishni tushuntirish. Ba’zi bir xalq ho‘jaligidagi mashinalarni jarayon talabiga ko‘ra dastgoh
o‘z tezligini o‘zgartirishi kerak bo‘ladi. Hozirgi kunda tezlikni o‘zgartirishni mexa nik va elektrik usullari mavjud. Elektrik usulda tezlikni o‘zgartirish mexanik usulga nisbatan afzalliklarga ega.

Generatorni ulanish sxemasi.
Masalan; samaradorlik, aniqlik, mustaxkamlik va yana boshqalar. Elektrogeneratorlarini tezligini o‘z-gartirish uchun quyidagi tenglikka murojat qilamiz. n=U_s-I_ya(R_yaR_kk)/SF; bu yerda, U_s-tarmoq kuch-lanishi V; I_ya –yakor chulgami toki A; R_ya – yakor chulgamidagi qarshilik Om; R_kk – yakor chulgami-dagi qo‘shimcha qarshilik Om; S-doimiy kattalik; F-magnit oqim Vb. Bu yerdan ko‘rinib turibdiki, dvigatel tezligi tarmoq kuchlanishiga U_s, yakor tokiga I_ya, hamda magnit oqim F ga bogliq ekan.
3.Ishni bajarish.
1. Generatorni ma’lumotlari yozib olinadi. 2.Quyida keltirilgan sxema bo‘yicha generatorini-dvigatel zanjiri yigiladi. 3.Uygotish toki (I_u) ni eng katta qiymatida dvigatel ishga tushirishga tayyorlanadi.
4.Hisoblangan ma’lumotlari bo‘yicha grafiklar quriladi. n = f (U_gen); n = f (I_ya); n = f (I_u)


O‘ZGARMAS TOK DVIGATELINI TEKSHIRISH
1.Ishdan maqsad. Tajriba yo‘li bilan (generatordan olingan energiya hisobiga) doimiy tok elektrodvigatelini teskari aylantirish va tez to‘htatishni o‘rganish.
2.Ishni tushuntirish. Xalq xo‘jalik ishlab chiqarish sharoitida doimiy tok dvigatellari asosan maxsus quril malarda, ishchi mashinalarni sinashda va elektrokaralarda ishlatiladi. Elektrodvigatelni teskari aylantirish uchun yakor toki yoki magnit oqimini yo‘nalishini o‘zgartirish kifoya. Dvigatelni
Doimiy tok matorlarini ulanish sxemasi.
tez to‘htatish uchun esa yakor zanjiriga qarshilik ulanadi va yakor qarama-qarshi ulanadi. Dvigatelni teskariga aylantirish uchun yakor zanjiri qarama-qarshi ulanadi. Bunday ulanganda, yakorda (20…40) I_n tok hosil bo‘ladi. Shuning uchun rubilnikni teskari ulash jarayonida yakor zanjiriga qo‘shimcha qarshilik R_kk ulash yordamida, tez to‘htatish da esa yakor zanjiri tarmoqdan tok olmay o‘z-o‘zidan tashqi qarshilik R_tk ga tok beradi. Tok yo‘nalishini o‘zgartirish natijasida, shu tok hosil qilgan moment yakorni aylanishiga qarshilik ko‘rsatadi. Tok miqdori qancha katta bo‘lsa, (qarshilik miqdori shuncha oz bo‘ladi) M_kar shuncha katta bo‘ladi, M_t = KFI_tg demak dvigatel shuncha tez to‘htaydi.
3.Ishni bajarish tartibi.
1.Dvigateldan ma’lumotlar yozib olinadi. 2.Chizmadagi sxema yigiladi va teskari aylantirish bajariladi. 3.Shu chizma bo‘yicha qarama-qarshi ulash yo‘li bilan tez to‘htatiladi.
4.Chizmadagi 2-sxema yigilib dinamik tez to‘htash tajribasi o‘tkaziladi va natija jadvalga yoziladi.

R Ом	100	50	25	10	5	3
t сек	3	5	8	10	13	15

4. O‘z-o‘zini tekshirish savollari.
1. Doimiy tok dvigateli qanday printsipga asosan ishlaydi? 2. Doimiy tok dvigateli konstruktsiyasi kanday? 3. Doimiy tok dvigateli mexanik xarakteristikasi qanday?