Laboratoriya ishi №22 KimYOviy muvozanat

Qiyin eriydigan moddalar xosil bo‘ladigan reaksiyalar.

Ko‘pincha qiyin eriydigan moddalar xosil bo‘lishi kuzatiladi va ular reaksion muxitda cho‘kma xolida ajraladi, masalan:

Ca(NO₃)₂  Na₂CO₃  CaCO₃  2NaNO₃

Yoki ionli reaksiya tenglamasi:

Ca^2  CO₃^2  CaCO₃

Kuchli elektrolitlarni, masalan tuzlar to‘yingan eritmalardagi muvozanatini o‘rganish, bu eritmalarda cho‘kma xosil bo‘lish yoki erish sharoitlarini aniqlashga imkon beradi. Ionli kristol panjaraga ega bo‘lgan elektrolit kristallari eriganda, eritmaga molekulalar emas, balki ionlar o‘tadi.

Qandaydir tuzning to‘yingan eritmasi bilan cho‘kmasi (masalan, CoCO₃) orasida muvozanat sodir bo‘ladi:

CaCO₃  Ca^2  CO₃^2

qattiq tuzning eritmadagi

bog‘langan ionlari erkin ionlari

Ionlarni suyuq fazoga o‘tishi faqqat qattiq moddaning yuzasida ro‘y beradi va qattiq moddaning massasiga bog‘liq emas.

Vaqt va yuza (sirt) birligida eritmaga o‘tayotgan molekulalar sonini k₁ bilan belgilaymiz. Bu miqdor ionlarni eritmaga o‘tish tezligini bildiradi, ya’ni v₁  k₁. Bu miqdor, faqatgina modda tabiatiga va haroratiga bog‘liq bo‘ladi.

Qaytar jarayon-ionlarni eritmadan cho‘kmaga o‘tish eritmadagi ionlar konsentratsiyasiga bog‘liq. Bu jarayonni tezligi quydagi tenglik bilan ifodalanadti:

v₂  k₂ Ca^2 CO₃^2,

bunda k₂  teskari reaksiyaning tezlik koeffitsenti, miqdor jixatdan Ca^2 va CO₃^2 larni teng birlikdagi konsentratsiyasida eritmadan cho‘kma yuzasi birligiga ionlar o‘tish tezligiga teng.

Muvozanat xolatda:

v₁  v₂ va k₁  k₂ Ca^2 CO₃^2.

k₂ ni chap tomonga o‘tkazib, topamiz:

Demak, to‘yingan eritmada ionlar konsentratsiyasini ko‘paytmasi doimiydir. Bu kattalik eruvchanlik ko‘paytmasi deyiladi va EK bilan ifodalaniladi.

Berilgan haroratda kam eriydigan elektrolitni to‘yingan eritmasidagi ionlar konsentratsiyasini ko‘paytmasi eruvchanlik ko‘paytmasi deyilad:

EK(CaCO₃)  Ca^2 CO₃^2,

SHunday qilib, eruvchanlik ko‘paytmasi qattiq elektrolitni ma’lum haroratdagi eruvchanligini ifodalaydi. Ikkita bir xil turdagi tuzlardan qaysi birining eruvchanlik ko‘paytmasi kichik bo‘lsa, uni eruvchanligi past bo‘ladi.

Eslatib o‘tish kerak, EK tenglamasi asosida bajarilgan hisoblar quyidagi xollarda aniq bo‘ladi:

1) tuzlarning eruvchanligi juda kam.

2) eritmada begona ionlar bo‘lmasiligi kerak.

Eritmadagi ionlarni konsentratsiyasini o‘zgartirib, muvozanat xolatini cho‘kma tushish yoki erish tomoniga siljitish mumkin. Bir xil turdagi ionlarni konsentratsiyasini oshirish cho‘kma tushishiga sabab bo‘ladi.

Misol. CaCO₃ ni to‘yingan eritmasiga Na₂CO₃ ni konsentrlangan eritmasini qo‘shilsa, eritmadagi CO₃^2 CaCO₃ cho‘kmasi xosil bo‘lish tomoniga siljitadi.

Ionlarni kam dissotsilanadigan molekulaga biriktirish orqali, ular konsentratsiyasini kamaytirish cho‘kmani erishiga sabab bo‘ladi.

Misol. CaCO₃ ni to‘yingan eritmaga HCl qo‘shilganda cho‘kma bilan ionlar orasida reaksiya sodir bo‘ladi:

CO₃^2 2H^  H₂CO₃.

Natijada eritmadagi ionlarni konsentratsiyasi kamayadi. Bu esa to‘yingan eritmadagi muvozanatni yangi CO₃^2 ionlarini xosil bo‘lishi va cho‘o‘kma erish tomoniga siljitadi.

Ba’zan shunday reaksiyalarni uchratish mumkinki, ularda reaksiyaga kirishmayotgan va xosil bo‘lmayotgan moddalar qatorida kam eriydigan moddalar shitirok etadi, masalan:

BaCO₃  Na₂SO₄  BaSO₄  Na₂CO₃.

Bunday xolatlarda muvozanat eruvchanlik ko‘o‘paytmasi kam bo‘lgan modda xosil bo‘lish tomoniga siljiydi.