Laboratoriya ishi №2 tishli g’ildiraklarning o'lchamlarini aniqlash va ishchi chizmasini chizish

2-rasm


Ilashish moduli m, tishlar soni z, kesuvchi reyka profil burchagi α₀ (bu burchak ilashish burchagi bilan mos tushadi) tishli g'ildirakning asosiy parametrlari hisoblanadi. G`ildirakning bulardan boshqa barcha geometrik va ba'zi konstruktiv o'lchamlarni mazkur parametrlar orqali ifodalash mumkin.
3-rasm


LABORATORIYA ISHINI BAJARISH TARTIBI


2. TISHLI G`ILDIRAKNING GEOMETRIK VA
KONSTRUKTIV O'CHAMLARINI ANIQLASH
( laboratoriya ishidan hisobotning 1- jadvali )

1. Tishlar soni Z sanaladi.

2. Shtrngentsirkul yordamida:
— g'ildirak eni;
— g'ildirakdagi teshikning diametri;
— shponka o'yig'ining eni;
— shponka o'yig'ining chuqurligi o'lchanadi va ularning qiymatlari 1 – jadvalga kiritiladi.
1 - jadval

№	Aniqlanadigan parametr	Shartli belgisi	Aniqlash usuli	Qiymatlar
1	Tishlar soni	Z	sanash
2	G`ildirak eni	b	o'lchash
3	G`ildirakdagi teshikning diametri	dv	o'lchash
4	Shponka o'yig'ining eni	bsh	o'lchash
5	Shponka o'yig'ining chuqurligi	t2	o'lchash
6	Modulning dastlabki qiymati	m^1	hisoblash
7	Modulning standart qiymati	m	tanlash
8	Bo'luvchi aylana diametri	d	m∙z
9	Tishlar uchlaridan o'tgan aylana diametri	da	m(z+2)
10	Tishlar tublaridan o'tgan aylana diametri	df	m(z-2.5)

3. G`ildirak modulini evolvent ilashma nazariyasiga asosan quyi­dagicha aniqlash mumkin.

«evolventa profili tishlarning ilashib turgan nuqtasidan o'tkazilgan normal chiziq tishli g'ildirak asosiy aylanasiga urunma bo'ladi» degan qoidaga tayanib, qildirakning bir nechta tishlarini shtagentsirkul lablari bilan qisib olganda (3 - rasm, AV o'lcham) AV to'g'ri chiziq g'ildirak asosiy aylanasiga urinma bo'ladi deb e'tirof etish mumkin. Demak, shtagentsirkul lablari yordamida g'ildirak tishlar soniga bog'liq ravishda avval ma'lum “n” ta tishni g'amrab l₁ uzunlikni, keyin bitta tishga orttirib l₂ uzunlikni o'lchab olinadi, ularning ayirmasining uzunligi quyidagtcha hisoblanadi:

4-rasm

Bundan modulning dastlabki qiymatini aniqlaymiz

bu erda ₀ = 20⁰ ; cos 20⁰ = 0.9397


l₁ va l₂o'lchamni aniqlashda shtagentsirkul lablari tishlar profilining evolventa qismiga taralishi uchun g'ildirakda nechta tishni o'lchashlik, ya'ni “n”ning miqdori 2 – jadvalda keltirilgan.
2- jadval

G`ildirakning tishlar soni z	12 – 18	19 – 27	28 – 36	37 – 45	46 – 54	55 – 63	64 – 72	73 – 81
n	2	3	4	5	6	7	8	9

4. O'lchamdagi noaniqliklar natijasida modulning dastlabki qiymat standatr qiymatdan farq qilishi mumkin. Shu sababli modulning hisoblangan dastlabki qiymatini standart qatordan yaxlitlash kerak. (3 – jadval)
3 - jadval

1 – qator	1,0	1,25	1,5	2,0	2,5	3,0	4,0	5,0	6,0	8,0	10,0
2 - qator	1,125	1,375	1,75	2,25	2,75	3,5	4,5	5,5	7,0	9,0	11,0

5. G`ildirak modulining standart qiymati asosida quyidagi o'lchamlar xisoblanadi:
— bo'luvchi aylana diametri

— tishlar uchlaridan o'tgan aylana diametri

— tishlar tublaridan o'tgan aylana diametri

7. Laboratoriya ishini bajarish uchun berilgan tishli g'ildirakning ishchi chizmasini bajarish uchun 1 – jadvalga kirmagan boshqa konstruktiv o'lchamlari o'lchov asboblari yordamida aniqlanib, natijalari 4 – jadvalga kiritiladi.
4 - jadval

№	O'lchanadigan konstruktiv elementlar nomi	Shartli belgisi	Qiymat­lar
1	G`ildirak gubchagining diametri	dgub
2	G`ildirak gubchagining uzunligi	lgub
3	G`ildirak gardishining diametri	do
4	G`ildirak diskining eni	S
5	Diskdagi teshiklarning diametri	dtesh
6	Diskdagi teshiklar markazlarining diametri	Dtesh
7	Boshqa konstruktiv elementlar:

5-rasm
Vazifa.
1. Laboratoriya darsida talaba o'ziga berilgan tishli g'ildirakning eskizini chizib oladi.
2. Chizilgan eskiz hamda 1- va 4- jadvallarda keltirilgan o'lchamlar asosida berilgan tishli g'ildirakning ishchi chizmasi A3 yoki A4 formatda 4 - chizmada keltirilgan namunasha muvofiq bajariladi.
Nazorat savollari
1. Tishli uzatma deb nimaga aytiladi?
2. Tishli uzatma tarkibiga nimalar kiradi?
3. Shesternya tishli g'ildirakdan nimasi bilan farq qiladi?
4. Tishli g'idirak geometrik o'lchamlarini yozib bering.
5. Tishli g'idirakning konstruktiv elementlarini sanab bering.
6. Ilashish moduli deganda nima tushuniladi?
7. Tishlar qadami deganda nima tushuniladi?
8. Tishlar balandligi deganda nima tushuniladi?
9. Tishli uzatmalar qanday afzalliklarga ega ?
10. Shesternya bilan g'ildirak bir yunalishda aylanishi uchun qanday sxema tuzish kerak?