Laboratoriya ishi №2 sirka kislotasining eterifikatsiyasi ishdan maqsad

 
 
Ishni bajarish tartibi. 
Fosfatlarni parchalanishi fosfor kislotasining hosil bo`lishini, havoni 
tortuvchi shkafga o`rnatilgan – 1-2 listlik forfor stakanda o`tkaziladi. Stakanga 
aralashtirgish o`rnatiladi va uni kerakli temperaturagacha qizdirish uchun suv 
hammomiga yoki termostatga o`rnatiladi. 
Tajribani doim ekstraktsiya sharitida yoki to`xtovsiz ekstraktsiyani 
bajaruvchi sharoitida olib boriladi. Birinchi variantda bir vaqtning o`zida hamma 

---

8 
reagentlar solinadi va barilgan vaqt mobaynida ularni aralashtirib turadi. Olingan 
pul`pani jarayon oxirida fil`trlanadi. 
To`xtovsiz ekstraktsiya sul`fat kislota va suyultirilgan fosfor kislotasini 
ozroq-ozroqdan, asta sekin qo`shib borish yo`li bilan olib boriladi. Sopol stakaniga 
kimyoviy va granullometrik tarkibi aniq bo`lgan 100-200 g fosfat olinadi. Keyin 
alohida sopol stakanda (75% Н
2
SO
4
) kerakli miqdorda sul`fat kislota va 
suyultiruvchi eritma tayyorlanadi. Sul`fat kislotani normasini yoki sul`fat 
kislotasini miqdorini (monogidratdagi) 100 bo`lak (mass.) fosfatni parchalash 
uchun kerakli xom ashyo uchun yuqori sifatli (apatit kontsentrati) 95-100% 
oralig`ida stexiometrik miqdorda fosfatdagi SaO miqdoriga hisoblanib olinadi. 
Sul`fat va fosfor kislotasini eritmalarini hisoblangan miqdoriga qaraganda 
ma`lum darajada to`yimliroq qilib tayyorlanadi. Suyultirish eritmasini zichligini 
areometr bilan aniqlanadi. Keyin tsilindr yardamida kerakli hajmdagi suyultirish 
eritmasi olinib uni aralashtirgich bor stakanda qo`yiladi, aralashtirgichni va isitish 
plitasini tokka ulanadi. Eritmani temperaturasi 50°S etganda, aralashtirgich ishlab 
turgan xolatda stakanga fosfat sepiladi. Shundan keyin stakanda o`lachab olingan 
sulfat kislota miqdori asta-sekin yuboriladi. Keyinchalik pul`pani 75-80°S 
aralashtirib turiladi. Fosfatning parchalanishini 2-4 soat mobaynida olib boriladi, 
xar yarim soatda 5ml pul`padan analiz olib turiladi. 
Aralashmadagi sul`fat va fosfat kislotalarining mikdori quyidagicha 
aniqlanadi. Ma`lum miqdorda ekstraktsion pul`pa olinadi va fil`trlanadi. 5 - 10 sm
3
miqdordagi fil`trat pipetka yordamida 250 ml o`lchovli kolbaga quyiladi va 
belgisigacha distillangan suv bilan tulatiladi. Eritmani yaxshilab aralashtiriladi. 
So`ngra eritmadan 25 sm
3
olib konussimon kolbaga quyiladi, 2 - 3 tomchi 
metaloranj tomiziladi va 0,1 n NaOH eritmasi yordamida sariq rangga o`tguncha 
titrlanadi. Sarf bo`lgan ishqor miqdori (a) ni belgilab olinadi. Keyin esa eritmaga 2 
- 3 tomchi fenolftalein tomiziladi va 0,1 N NaOH bilan titrlash pushti rang paydo 
bo`lguncha davom ettiriladi. Sarf bo`lgan 0,1 n NaOH ning miqdori (v) 
belgilanadi. Agar a>v bo`lsa, eritmada sul`fat va fosfat kislotalari mavjudligini 

---

9 
tasdiqlaydi. Sul`fat kislotasining miqdorini g/l da quyidagi formula yordamida 
aniqlanadi: 
Bu erda: 0,049 - H
2
SO
4
ning 1sm
3
1,0 n NaOH eritmasiga mos
miqdori, gr. 
V
- analiz qilinayotgan eritma miqdori, sm
3
f
- 0,1 n NaOH eritmasining faktori. 
Fosfat kislotasining miqdori g/l esa quyidagicha aniqlanadi. 
Bu erda: 0,098 - H
3
RO
4
ning 1sm
3
1,0 N NaOH eritmasining massa
miqdori, gr. 
Foiz miqdori esa 
Bu erda:

 
- kislota aralashmasining zichligi.