Лаборатория иши №1

Olingan natijalarning hisobi 

Ammiak sintez qilish qurilmasini chizish va yozib qo‘yish olingan natijalarni 

tablitsaga kiritish.  

 

Olingan 

havoning 

miqdori (l) 

Bosi

m (Pa) 

Temperatu

ra (

0

С) 

Gramdagi massasi 

(g) 

Ammiakni

ng chiqishi (%) 

Vodoro

d 

Ammia

k 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

11 

Laboratoriya ishi  №2 

AMMIAKNI  OKSIDLASH  VA  NITRAT  KISLOTASI  OLISH 

Ishdan maqsad: Laboratoriya qurilmasida ammiakni katalitik oksidlab, 

nitrat kislotasi olishda oksidlanish jarayonining tutashuv chegarasida 

haroratga va vaqtga bog‘likligini o‘rganish 

Nazariy ma’lumotlar 

Ammiakni  azot  oksidigacha  oksidlash  suyultirilgan  nitrat  kislotasi  olishda  I-

bosqichdir.II-bosqich azot oksidini azot (II) oksidigacha oksidlash va uni suv bilan 

absorbsiyalashdan iborat. 

Ammiakni azot oksidigacha oksidlash quyidagi reaksiya ko‘rinishida boradi. 

4 NH

3

 

+ 5О

2

 = 4NО + 6Н

2

О + Q             (а) 

Ammiakni  oksidlashda  ushbu  reaksiya  jarayonida,  quyidagi  qo‘shimcha 

reaksiyalar ham borishi mumkin. 

4 NH

3

 

+ 4О

2

 = 2N

2

О + 6Н

2

О + Q            (b) 

4 NH

3

 

+ 3О

2

 = 2N

2

 + 6Н

2

О + Q               (v) 

Bu reaksiyalar amalda oxirigacha boradi. 

Agarda  katalizator    qo‘llanmasa  oksidlanish  asosan  (v)  reaksiya  ko‘rinishida 

boradi.  Sanoatda  ammiakni  NO  gacha  oksidlash  uchun  katalizator  sifatida  odatda 

platinaning bir oz palladiy va rodiy qo‘shilgan qotishmasi sidirg‘a to‘r ko‘rinishida 

ishlatiladi. Bu to‘rlar reaktor ichida qavat-qavat joylashgan bo‘lib, uning orasidan 

ammiak  va  havo  aralashmasi  o‘tkaziladi.  Platina  katalizatorlarida,  juda  oz  vaqt 

birligida,  yuqori  darajada,  ya’ni  95-98%  gacha  azot  oksidi  olish  mumkin. 

Ammiakni  azot  oksidigacha  oksidlanishi,  sekundning  o‘n  mingdan  bir  ulushiga 

vaqt  oralig‘ida,  deyarli  oxirigacha  boradi.  Bunday  katalizatorlar  uzoq  muddat 

o‘zining faollik xususiyatlarini saqlab turadi. 

Hozirgi  kunlarda  platina  bilan  bir  qatorda  temir  oksididan  tayyorlangan 

katalizatorlar ham ishlatilmoqda.  

Ammiakning  oksidlanish  tezligi  nihoyatda  katta  bo‘lib,  eng  tez  boruvchi 

reaksiyalar qatoriga kiradi. Platina katalizatorlarida optimal tutashuv vaqti 0,00006 

-  0,0003  sekund,  temir  oksidida  esa  0,01  sekundni  tashkil  qiladi.  Optimal  harorat 

esa  700  -  900 

0

С  dir.  NO  gazining  hosil  bo‘lishi  uchun  dastlabki  gaz 

aralashmasining  tarkibi  ham  katta  ahamiyatga  ega.  Bir  mol  ammiakni  azot 

oksidigacha  oksidlanishi  uchun  nazariy  jihatdan  1,2  mol  kislorod  kerak  bo‘ladi. 

Azot  oksidini  hosil  bo‘lish  darajasini  oshirish  uchun  kislorod  miqdori  keragidan 

ortiqroq bo‘lishi, ya’ni 1 hajm NH3 uchun 1,2-2,0 hajm O2 bo‘lishi kerak. Kontakt 

qurilmasida katalizator ishtirokida 800 - 900 

0

С haroratda asosan azot oksidi hosil 

bo‘ladi. Chunki yuqori haroratda azotning kislorod bilan eng mustahkam birikmasi 

azot  oksidi  hisoblanadi.  Kontakt  qurilmasidan  keyingi  oksidlash  idishida  (12)  gaz 

harorati pasayadi va azot oksidi azot (II) oksidigacha oksidlanadi. 

2NО + О

2 

= 2NО

2

 (g) 

---

 

12 

Oksidlanish reaksiyasi natijasida bir qator nitroz gazlari (N

2

O

3

 NO, N

2

O) ham 

hosil bo‘ladi.  

Nitrat kislatasining hosil bo‘lishi esa, hosil bo‘lgan asosiy mahsulot azot (II) 

oksidini suv bilan o‘zaro ta’siriga asoslanadi. 

2NО

2

 

+ Н

2

О = НNО

3

 + НNО

2

 + Q (d) qo‘shimcha  

N

2

О

4

 +  Н

2

О = НNО

3

 

 + НNО

2 

+ Q  (е) 

Hosil  bo‘lgan  nitrat  kislotasi  beqaror  bo‘lgani  uchun  quyidagicha 

parchalanadi.    

3НNО

2

 



 НNО

3

 + 2NО + Н

2

О - Q (j) 

Reaksiyaning umumiy ko‘rinishi esa,  

3NО

2

 

+ Н

2

О 



 НNО

3

 + NО + Q (z) 

ko‘rinishida  bo‘ladi.  (d)  reaksiyasida  ko‘rsatilgan  azot  (II)  oksidini  nitrat 

kislotasiga  aylanish  darajasi  nitrat  kislotasining  konsentratsiyasiga,  haroratga  va 

gaz tarkibidagi azot (II) oksidining miqdoriga bog‘liq. 

Bu  ish  -  laboratoriya  model  qurilmasida  ammiakni  katalitik  oksidlab,  nitrat 

kislotasi olish jarayonini, nazorat qilish usullarini o‘rganishga mo‘ljallangan.