Лаборатория иши №1

Laboratoriya ishi  №8 

SIRKA   KISLOTASINING  ETERIFIKATSIYASI 

 

Ishdan maqsad:Eterifikatsiya  jarayoniga  ta’sir  qiluvchi  omillar,  reagentlar 

nisbati,  katalizatorlar  miqdori  va  suvni  tortib  oluvchi  komponentlarni  butil  atsetat 

hosil bo‘lishiga ta’sirini o‘rganish. 

Nazariy ma’lumotlar 

Sirka  kislotasi  efirlari  aviatsiya  va  avtomobil  ishlab  chiqarish  sohasida 

ishlatiladigan  yuqori  sifatli  himoya  plyonkalari  hosil  qiluvchi  nitrotsellyuloza  va 

boshqa  laklar  uchun  yaxshi  erituvchi  sifatida  keng  ko‘lamda  ishlatiladi.  Efirlar 

suvda  erigan  organik  moddalarni  ekstraksiya  qilishda,  masalan  yog‘ochni  quruq 

haydab pista  ko‘mir  olishda hosil bo‘ladigan smola  osti suvlaridan  sirka kislotasi 

---

 

27 

olishda, qattiq yoqilg‘ilarni gazifikatsiyalash va kokslash jarayonida hosil bo‘lgan 

fenol suvlaridan fenollarni ajratib olishda qo‘llaniladi. 

Butil  spirtining  sirka  kislotasi  bilan  reaksiyasi  qaytar  jarayonlar  qatoriga 

kiradi. 

С

4

Н

9

ОН + СН

3

СООН 



 СН

3

СООС

4

Н

9

 + Н

2

О. 

Butil  atsetatni  eng  ko‘p  miqdorda  hosil  qilish  uchun  jarayonga  sirka 

kislotasining  miqdorini  keragidan  ortiqroq  darajada  qo‘shish  yoki  reaksiya 

natijasida  hosil  bo‘layotgan  suvni  haydab  yuborish  yoki  kimyoviy  bog‘lash  yo‘li 

bilan yo‘qotish zarur. 

Eterifikatsiya  asta  sekin  boradigan  jarayondir,  ammo  mineral  kislotalar  yoki 

organik  sulfokislotalar  ishtirokida  bir  muncha  tezlashadi.  Chunki  bu  kislotalar 

reaksiya  jarayonida  katalizator  vazifasini  bajaruvchi  vodorod  ionlarining 

konsentratsiyalarini  yuqori  bo‘lishini  ta’minlaydi.  Eterifikatsiya  jarayonida 

qo‘llaniladigan konsentrlangan sulfat kislotasi, o‘zining katalitik ta’siridan tashqari, 

suvni  bog‘lovchi  agent  rolini  ham  bajaradi.  Bu  reaksiya  suyuq  holatda 

almashadigan  gomogen-  katalitik  reaksiyaga  yorqin  misol  bo‘la  oladi.  Reaksiya 

bosqichma-bosqich boradi: 

С

4

Н

9

ОН + НОSО

2

ОН 



 С

4

Н

9

ОSO

2

OH +H

2

O 

С

4

Н

9

ОSО

2

ОН + СН

3

СООН  



 Н

3

ОСОС

4

Н

9

 + Н

2

SO

4

 

Qo‘shimcha quyidagi reaksiya ham boradi. 

С

4

Н

9

ОSО

2

ОН + С

4

Н

9

ОН  



  С

4

Н

9

ОС

4

Н

9

 + Н

2

SO

4

 

Tajriba utkazish uchun kerakli buyumlar, jixozlar va reaktivlar 

1.Tagi yumaloq kolba, hajmi 0,5 l. 

2.Elektr plitkasi. 

3.Turbkali sovutkich. 

4.Ajratish voronkasi. 

5.Konsentrlanagan sirka kislotasi.