Laboratoriya ishi №1 Mavzu: XVIII asr fransuz faylasuf materialistlarining qarashlari. J. Kyuvening qiyosiy anatomiya va palentologiyadagi ishlari. Xayvonlarning bir asosda tuzilganligi haqida Sent- iler

J. Kyuvening qiyosiy anatomiya va 
paleontologiyadagi ishlari. 
1789 yili Fransiyada burjua inqilobi g`alaba 
qozonganidan keyin XVIII asrda vujudga kelgan 

---

materialistik g`oyalarga qarshi kurash keskin tus oldi 
XVIII asr oxiri XIX asr boshlarida kreasionizm va 
teleologiya oqimining yirik namoyondasi bo`lgan Jorj 
Kyuve (1769-1832) biologiya fanidakatta o`rin egalladi. 
U zoologiya, qiyosiy anatomiya, paleontologiya asoschisi 
sifatida bu sohalarda katta kashfiyotlar qildi. Kyuve 
hayvonlar morfologiyasiga yangicha yondashdi. Uning 
fikriga ko`ra, morfologiya fanining asosiy vazifasi 
hayvonlar tuzilishini oddiygina tasvirlash bo`lmay, balki 
uning qonuniyatlarini ochishdan iborat. 
Mabodo, hayvonning hazm sistemasi go`shtni ham 
hazm qilishga moslashgan bo`lsa, jag`lari o`ljani tutib 
turishga va yeyishga, tirnoqlari uni ushlashga va 
burdalashga, tishlari kesish va maydalashga moslashgan 
bo`lishi kerak. Bunday hayvonning organlar sistemasi 
o`ljani poylab, tutib olishga, sezgi organlari uni uzoq 
masofadan payqashga moslashgan bo`ladi va hokazo. 
Tuyoqli hayvonlarda boshqacha korrelyasiyani ko`rish 
J.Kyuve. 
U 
qiyosiy 
anatomiyaning 
shakllanishini nihoyasiga 
yetkazdi. 
Taqqoslash 
usulidan 
foydalanib, 
korrelyasiya 
prinsipini 
kashf etdi. Bu prinsipga 
ko`ra, har qanday tirik 
mavjudot 
bir 
butun 
sistema 
bo`lib, 
uning 
barcha 
qismlari 
va 
organlari bir-biriga mos 
funksiyasiga ko`ra o`zaro 
bog`liqdir. 
Binobarin, 
organizm o`zaro bog`liq 
organlarning 
birgalikda 
yashash natijasidan iborat. 

---

mumkin. Ularda o`ljani tutib olish organlari bo`lmaganligi 
uchun ular o`txo`r bo`lishi kerak. Jag`lari yon tomonga 
gorizontal harakat qilishi, tishlari yassi koronkali, urug` va 
o`tni ezishga moslashgan bo`lishi kerak.Organlarning 
korrelyasiyasi 
tarixiy 
rivojlanish 
natijasidir, 
deb 
qaralgandagina, u to`g`ri hal qilingan bo`ladi. Biroq Kyuve 
korrelyasiya prinsipini asoslashda teleologiya oqimiga 
tayanadi va har bir organ va uning tuzilishi ma`lum 
maqsadda yaratilgan, deb uqtiradi. Shunga qaramay, u 
ilgari surgan korrelyasiya prinsipi katta ilmiy va nazariy 
ahamiyatga ega bo`ldi. 
Kyuve «yashash sharoiti» prinsiplarini ham ilgari 
surdi. Bu prinsipga ko`ra, har bir hayvon muayyan sharoitda 
yashashni ta`minlaydigan organ va belgilarga ega bo`ladi. 
Boshqacha aytganda, har bir hayvon ma`lum maqsad bilan 
muayyan sharoitda yashash uchun yaratilgan, degan 
teleologik mulohaza yuritadi. Kyuve organizm bilan muhit 
o`rtasidagi 
munosabatni, 
organizmlarning 
muhitga 
moslashganligini 
teleologiya 
nuqtai-nazaridan 
tushuntirishga urindi.
Kyuvening fan sohasidagi yutuqlari tabiatshunoslikning 
rivojlanishi uchun, evolyutsion g`oyalarni asoslash uchun 
katta ahamiyatga ega bo`ldi. Lekin u o`zi to`plagan 
dalillaridan ilmiy xulosalar chiqarmay aksincha organik 
dunyo o`zgarmas organizmlar tuzilishidagi moslanishlar 
azaliy deb, kreasionistik, teleologik g`oyalarni ilgari 
surdi va transformistik, evolyutsion qarashlarning 
dushmani bo`lib qoldi.