LABORATORIYA ISHI-1: KOMPYUTERNI TESTLASH. Darsning maqsadi: kompyuterlarni testlash boyicha talabalarda bilim, ko’nikma va malakani shakllantirish.
Topshiriqlar reja: Kompyuter ishini nazorat qiluvchi dasturlar haqida ma’lumot.
Kompyuterning qo’shimcha qurilmalarini nazorat qiluvchi dasturni ishga tushirish.
Drayverlar.
Viruslardan saqlovchi Antivirus dasturlar. Nazariy qism
Nazorat dasturlari, test va diognastika-kompyuter qurilmasining to’g’ri ishlab turishini tekshirish uchun foydalanadi va ishlatish jarayonida nosozligini topish uchun, ya’ni nosoz joyini va sababini ko’rsatib berish uchun xizmat qiluvchi jarayon hisoblanadi.
Dasturlarni tekshirish, testdan o’tkazish va diagnostika qilish.
Kompyuterlarga o’rnatilgan qurilmalarning to’g’ri ishlashini nazorat qilish va dasturlardagi kamchilliklarni aniqlash, ularning ishlashini amalga oshirish, buzulgan joylarni aniqlab sabablarini ko’rsatishdan iborat.
Drayver dasturlar.
Operativ xotiralar, kiritish chiqarish qurilmalarini boshqarish bo’yicha operatsion tizimlarning imkoniyatini kengaytiradi: drayverlar yordamida yangi qurilmalarni kompyuterga ulash yoki mavjudlaridan nostandart foydalanish mumkin bo’ladi:
O’rovchi dasturlar-(arxivatorlar).
Disklarga axborotni ancha tig’iz yozish imkonini beradi, shunigdek bir necha fayllar nusxasini bitta arxiv faylga birlashtirish imkonini beradi.
Virusga qarshi dasturlar- kompyuter viruslari bilan zararlanishning oldini olish va virusdan zararlanish oqibatlarini bartaraf qilish uchun mo’ljallan-gan bo’ladi.
optimallash dasturlari va disk kengligi sifatini nazorat qilish;
axborotni tiklash dasturlari, formatlash (hajm), ma’lumotni Himoya qilish; aloqa dasturlari, kompyuterlararo axborot almashishni tashkillashtiradi; xotirani boshqarish uchun dasturlar, operativ xotiradan turli ko’rinishda foydalanishni
ta’minlaydi;
CD-ROM, CD-R va boshqalarni yozish uchun dasturlar.
Utilitning bir qismi operatsion tizimlar tarkibiga kiradi, boshqa qismi undan mustaqil tarzda ishlab turadi, ya’ni avtonom tarzda yoki Chukit, Norton Utilites, Sisoft Sandra, Nuts and Bolts kabi komplekslarga birlashadi.
Kompyuterlarda tizimli va amaliy dasturni ta’minlashni ishlab chiqish uskuna (asbob) vositalari yordamida amalga oshiriladi, ular birinchi navbatda quyidagi-larga tegishli bo’ladi:
yuqori darajadagi tillarni tarjima qilish uskunasi:
muharrirlik vositasi, dasturlarni yuklash va joylashtirish:
assemblerlar va makroassemblerlar (mashina mo’ljalga olish tillari):
mashina dasturlarini tuzatuvchilar:
dasturlash tizimlari.
Translyatorlar (tarjima qilish uskunalari).Translyatorlar dasturlash tilida yozilgan dasturni mashina tilidagi dasturga o’zgartirish uchun mo’ljallangan.
Biror dasturlash tilida tayyorlangan dastur boshlang’ich modul hisoblanadi.
Kirish axboroti sifatida translyatorlar boshlang’ich modulni qo’llaydi va aloqa muharriri uchun kirish axboroti hisoblangan o’z ishi natijasida ob’ekt modullarini shakllantiradi. Ob’ekt moduli mashina tilida dastur matnini va qo’shimcha axborotni yuklash o’rni bo’yicha modulni sozlashni ta’minlovchi va bu modulni boshqa mustaqil uzatilgan modullar bilan yagona dasturga birlashtirish matniga ega.
Dastur bir va bir necha dasturlash tilida yozilgan bo’lsa, u bir yoki bir necha boshlang’ich modullardan tashkil topishi mumkin.
Translyatorlar 2 sinfga bo’linadi: tarjimonchilar va sharhlovchilar. Tarjimonchilar barcha boshlang’ich modulni mashina tilida ketma-ket tarjima qiladi va boshlan-g’ich modulni operatorlar bajaradi.
Sharhlovchilarning asosiy kamchiliklaridan biri-bu sharhlanuvchi dasturlar ishining past tezligi hisoblanadi. Sharhlovchining quramachidan afzallik tomoni shundaki,foydalanuvchi dasturi matn ko’rinishidagi bir ko’rinishga ega bo’ladi. Quramada esa o’sha dastur bir necha ko’rinishga-matn ko’rinishida va faylni bajaruvchi ko’rinishga ega.
Aloqalar muharriri-tizimli ishlab chiqilgan dastur bo’lib muharrirlik qilgan va ob’ekt modullarini birlashtirgan, yagona yuklovchiga dasturiy modullarini bajarishga tayyor bo’lgan translyatorning ishlash natijasida olingan yuklovchi moduli, operatsion tizim bilan asosiy xotiraga joylangan va bajarilgan bo’lishi mumkin.
Yuklovchi modul dastur qismlarida joylashgan bir yoki bir necha dastur bo’limlaridan tuziladi. Har bir ob’ekt moduli aloqa redaktorining kirish oqimidan boshqa modullarda dastur bo’limiga bo’lgan jo’natmalarga ega bo’lishi mumkin. Bunday jo’natmalar tashqi jo’natmalar deyiladi.
Tashqi jo’natma bilan ko’rsatilgan belgi (ishora) tashqi nom bilan ataladi. Redaktor (muharrir) o’rnatgan aloqalar tashqi jo’natma va tashqi nom orasidagi moslashuv jo’natmalar ruxsati deyiladi.
