Labaratoriya ishi

1. 
   Tashqi fotoeffekt qonunini o'rganish (virtal laboratoriya ishi yordamida).
   

3.1 Labaratoriya ishi

Tashqi fotoeffekt

Ma’ruzalar matni va o’quv qo`llanmasi (Savelyev 3-tom, 9 §) bilan tanishib chiqing.

Ishning maqsadi:

• 
  Tashqi fotoeffektning Kvant modeli bilan tanishuv.
  

Tashqi fotoeffekt qonunlarinig tajribadagi isboti.

• 
  fotoeffektning qizil chegarasi, fotokatoddan elektronlarning chiqish ishi va Plank doimiysini tajriba orqali aniqlash.
  

Asosiy nazariy ma`lumotlar

Fotonlar bu yorug’lik kvantlari bo’lib, ular tinch holatda massaga ega emas.

Foton energiyasi: Е_f = h Bu yerda:

v- nurlanish chastotasi,

h – Plank doimiysi, h = 6.62×10^-34 J×s).

Bundan tashqari foton energiyasi “Elektronvolt”larda ham o`lchanadi.

1 eV = 1.6·10^-19 J.

Fotonning massasi uning energiyasi bilan Eynshteyn formulasi yordamida bog`langan.

Е_f = m_fc² m_f = h/c²

Foton impulsi: p = m_f c = bu yerda  - Elektromagnit to`lqin uzunligi

Tashqi fotoeffekt bu - modda(metall, fotokatod)dan uni elektromagnit to`lqinlar bilan nurlantirilganda (Masalan: yorug`lik yoki rentgen nurlari bilan) ulardan elektron uchib chiqish hodisasidir. Bu elektronlar – “Fotoelektronlar” deb ataladi. Endi bu hodisani qisqacha “fotoeffekt” deb nomlaymiz.

Modda ichidagi elektronning kinetik energiyasi hn ga ortadi ammo bu holatda fotoelektron moddani tark etishi uchun uning energiyasi А_chiq (chiqish ishi) dan katta bo`lishi zarurdir. Fotoelektron energiyasi moddaning chiqish ishiga teng miqdorda kamayadi:

E= hn - А_chiq

Bu tenglik “fotoeffekt uchun Eynshteyn tenglamasi”deyiladi.

Fotoeffektning qizil chegarasi deb fotoeffekt yuz berishi mumkin bo`lgan minimal chastot

\a tushuniladi. Demak bunda foton energiyasi chiqish ishiga teng bo`ladi: hn_kr= А_chiq.

Yopuvchi (to`xtatuvchi ) kuchlanish deb fotokatod va vakumli lampaning anodi (Fotoelement) o`rtasidagi minimal kuchlanishga aytiladi. Bunda zanjirda tok bo`lmaydi chunki fotoelektronlar anodgacha yetib bormaydi. Bu holda katoddagi fotoelektronlarning kinetik energiyasi anoddagi elektronlarning potensial energiyasiga teng bo’ladi.

Ya’ni: U_yop = ,

bu yerda e-elektron zaryadi.

Kerakli ma’lumotlarni ekrandan labaratoriya-konspekt daftaringizga ko’chirib yozing.

O’lchash natijalarini hisoblashga doir uslubiy ko’rsatmalar:

Sichqoncha ko’rsatkichi bilan fotokatod nurlanishini boshqaruvchi surgichni maksimal holatga keltiring.

Xuddi shunday yo’l bilan anod va katod o’rtasidagi kuchlanish va EMN to’lqin uzunligini minimal holatga keltiring va fotoelementdagi elektronlarning harakatini kuzating.

Tajribani o’tkazish uchun o’qituvchidan ruxsat oling.

Tajribani o’tkazish:

1. 
   Sichqoncha ko’rsatkichini maxsus nuqtaga keltirib asta sekinlik bilan fotokatod nurlanishining to’lqin uzunligini orttiring. Fototokning butunlay to’xtashiga erishing. Hali fototokni to’xtata olmaydigan eng katta to’lqin uzunligi (_qizil) ni aniqlang. Daftarigizga fotoeffektning qizil chegarasi to’lqin uzunligi (_qizil)ni yozib qo’ying.
   
2. 
   So’nuvchi nurlanishning yopuvchi kuchlanish bilan bog’liqligini yanada aniqroq o’rganish uchun quyidagi metodikadan foydalaniladi. Avvalo yopuvchi kuchlanish qiymatini jadvalda ko’rsatilgandek o’rnating.
   
3. 
   Sichqoncha bilan vertikal spektr tog’irlagichni surish orqali fototok to’xtaydigan to’lqin uzunligni o’rnating (Bunda elektronlar anodgacha yetib boradi,keyin esa yana katodga qaytadi).  va U_yop qiymatlarini jadvalga kiriting.
   

1-Jadval. O’lchash natijalari:						2-Jadval. Yopuvchi kuchlanish qiymatlari (O’zgartirish kiritmang!)
i =	1	2	3	4		Brigadalar	Uyop1	Uyop2	Uyop3	Uyop4
Uyopi, V						1,5	-0.1	-0.3	-0.6	-0.8
i, nm						2,6	-0.2	-0.4	-0.6	-0.9
1/i,10^6m^-1						3,7	-0.3	-0.5	-0.7	-1.0
						4,8	-0.4	-0.7	-0.8	-1.1

Natijalarni qayta ishlash va hisobotni tayyorlash:

Teskari to’lqin uzunligi(1/)ni hisoblab jadvalga kiriting.

Yopuvchi kuchlanish va teskari to’lqin uzunligining bog’lanish grafigini chizing.

Grafik va quyidagi formuladan foydalanib Plank

doimiysini aniqlang: .

0. 
   Fotoeffektning qizil chegarasini bilgan holda fotokatod materialining chiqish ishini hisoblang.
   
1. 
   Olingan natijalar hususida mulohaza yuriting.