Kuchkarov M.A.
-28-
Anorganik kimyo
o‘rgangan. Lavuaze 1783-yilda eng birinchi bo‘lib
suvdan vodorod olib,suv
vodorod va kislorodning birikmasi ekanligini isbotlagan va shu sababli
“Hydrogenium”-“suv hosil qiluvchi” ma’noni anglatadi.Vodorod D.I.Mendeleyev
davriy jadvalidagi birinchi element. Elektron formulasi 1s, atom massasi
1,008.Nisbiy ekektromanfiyligi 2,1, ionlanish energiyasi-13,6
ev,elektronga moyilligi-0,75, atom radiusi-0,053,valentligi doimo 1,oksidlanish
darajasi -1,0,+1.Vodorodning uchta izotopi bor: protiy (
1
1
H), deyteriy (D
yoki
2
1
H) va tritiy (T yoki
3
1
H). Protiy va deyteriy stabil, tritiy radioaktiv izotop.
Vodorod rangsiz, mazasiz va hidsiz gaz. Vodorod
barcha gazlar ichida eng
yengili, u havodan 14,5 marta yengil. Suvda kam eriydi(10
0
C da 0, 9g). -
252,85
0
C da suyuqlanib, - 259,25
0
C da qattiq holatga o‘tadi.
Vodorodning kimyoviy xossalari uning atomida bitta elektron borligi va odatdagi
sharoitda 2 atomli molekula –H
2
hamda uning parchalanish energiyasi ancha
yuqori (435Kj/mol) ekanligi bilan tushuntiriladi .
Atomar holdagi vodorod xona sharoitida juda qisqa vaqt mavjud bo‘lib
tezda H
2
ni hosil qiladi. H+H=H
2
ko‘pincha atomar vodorod kislotalarga metal
ta’siri, suvning elektirolizi jarayonida hosil bo‘ladi.
Vodorodning metallmaslar bilan ta’siri.
Molekulyar vodorod havo
kislorodi ta’sirida ko‘kimtir alanga berib yonadi.2 hajm vodorod va 1 hajm
kislorod gazlari aralashmasi “qaldiroq gaz” deb ataladi. Reaksiya portlash bilan
boradi, juda xavfli:
2H
2
+O
2
=2H
2
O H=-115,6 kkal/mol yoki 483,2 Kj/mol
Bunda katta issiqlik chiqadi va temperatura 2600 C gacha yetdi. Bu
reaksiyadan o‘tga chidamli metallarni qirqish va payvandlashda foydalaniladi.
Vodorod xlor bilan quyosh nuri ta’sirida, boshqa galogenlar bilan bir oz
qizdirilganda
reaksiyaga kirishib, qaytaruvchilik xossasini namoyon qiladi,
gazsimon, suvda eruvchi birikmalarni hosil qiladi:
H
2
+ Cl
2
=2HCl
H
2
+ F
2
=2HF
H
2
+I
2
=2HI
Oltingugurt, fosfor, azot va uglerod ma’lum sharoitda vodorod bilan
birikib, tegishli birikmalarni hosil qiladilar. Bu reaksiyalarda ham vodorod +1
oksidlanish darajasiga o‘tib, qaytaruvchi xossasini namoyon qiladi:
H
2
+ S=H
2
S 3H
2
+N
2
=2NH
3
Bu birikmalarning barchasi odatdagi sharoitda gazsimon moddalar bo‘lib,
ularda qutbli kovalend bog‘ mavjud, ularning barchasi suvda eriydi.
Vodorod qizdirilganda metallar bilan birikadi.
2Na+H
2
=2NaH Ca+H
2
=CaH
2
2Al+3H
2
=2AlH
3
Bu birikmalar metall gidridlari deb ataladi va qattiq holda bo‘lib,
ularda
bog‘lanish ionli tabiatga ega. Shu sababli bu moddalar suvda yaxshi erish bilan
birgalikda oksidlanish-qaytarilish reaksiyalariga kirishib,
metal gidroksidi va
vodorod gazini hosil qiladi:
CaH
2
+2H
2
O=Ca(OH)
2
+2H
2
Kuchkarov M.A.
-29-
Anorganik kimyo
Vodorod gazi kuchli qaytaruvchi modda sifatida ba’zi metallarning
oksidlari bilan ta’sirlashib, metallarni oksidlaridan siqib chiqaradi. Bu
reaksiyalardan foydalanib kukunsimon metallar olinadi:
CuO+H
2
=Cu+H
2
O
Kimyo laboratoriyalarida xlorid yoki sulfat kislotaga rux ta`sir ettirib
vodorod olinadi. Ammo suvga metallar va qotishmalar ta`sir ettirib ham vodorod
olish mumkin. Xlorid kislota bilan ruxning o‘zaro ta`sirida
qizdirishning hojati
yo‘q. Reaksiyaning tezligi kislotaning suv bilan suyultirilganlik darajasiga bog`liq.
Suv qo‘shib kuchli suyultirilgan
kislota rux bilan sekin reaksiyaga kirishadi.
Laboratoriyada bu moddalarni o‘zaro ta`sir ettirib vodorod olish uchun turli xil
asboblar ishlatiladi. Ulardan eng qulayi Kipp aparatidir(14-rasm). Bu aparatning
afzalligi shundaki, u moddalar to‘ldirib qo‘yilganda uzoq vaqt davomida avtomatik
ravishda ishlaydi. Agar jo‘mrak ochilsa, apparatdan
vodorodni siqib chiqargan
kislota rux bilan o‘zaro ta`sir etadi. Asbobdan gazning chiqishini jo‘mrak
yordamida rostlash mumkin. Bu asbobda rux va kislota ayni tajriba uchun zarur
miqdorda vodorod hosil bo‘lishiga etarli darajadagina sarflanadi. Bu asbobdan
foydalanishda aparatdan chiqayotgan vodorodning tozaligini tekshirib ko‘rish juda
muhimdir. Vodorodni tajriba boshlangunga qadar tekshirib ko‘rish lozim.
Tekshirishni vaqtni ayamasdan, bir necha marta o‘tkazish lozim.
Apparatga
moddalar to‘ldirishda jo‘mrak ichiga nay qilib o‘rilgan mis to‘r qo‘yish tavsiya
etiladi, bu to‘r alanganing apparat ichiga kirishidan saqlaydi.
14-rasm. Kipp apparati
Do'stlaringiz bilan baham: 
