L. N. Xalikova, U. R. Mavlonova

Qiymat nazariyasi va bahoning shakllanishi. 
A.Smit 
bozor 
bahosining 
beqarorligini 
talab 
va 
taklifdagi 
doimiy 
o‘zgarishlarning natijasidir, deb ko‘rsatib o‘tadi. Uz tadqiqotida A.Smit oldiga 
tovarning «real», «tabiiy» bahosini, ya’ni uning qiymatini topish vazifasini qo‘ydi. U 
tovarning bozor va tabiiy yoki haqiqiy baholarini farqlaydi, hiqiqiy bahoni qiymat 
bilan aynan bir deb tushunadi. «Qiymat»- bu buyumning foydaliligi, hamda uni 
boshqa buyumga almashish qobiliyati belgilanadi. Bunda u bir vaqtning o‘zida ikki 
har xil konsepsiyadan foydalandi. Birinchisi – tovarning qiymati faqat unga 
sarflangan mehnat bilan aniqlanadi: qancha ko‘p mehnat sarflansa, tovar shuncha 
qimmat bo‘ladi ( bu konsepsiya keyinchalik D.Rikardo va K.Marks iqtisodiy 
ta’limotlarining asosini tashkil etadi). Ikkinchi konsepsiyaga binoan - tovar qiymatini 
yaratishda barcha ishlab chiqarish omillari (mehnat, kapital, yer) qatnashadi. Shunga 
muvofiq tovar qiymati mehnat sarflaridan, foyda va yer rentasidan tashkil topadi, 
ya’ni ishlab chiqarish harajatlari bilan aniqlanadi. A.Smit o‘z qarashlarida bu ikkala 
konsepsiyadan foydalandi: 
Ishlab chiqarish Taqsimot 
1-rasm. Qiymatning ikki konsepsiyasi. 
Smitning fikricha «Tabiiy baho» (qiymat) – bu shunday bahoki, unda mehnat, 
kapital va yer uchun to‘lanadigan normalar tarkib topadi. Bu tabiiy normalar 
halqlarning yashash sharoitlariga, geografik va tabiiy sharoitlariga va o‘ratcha 
harajatlar darajasiga qarab o‘rnatiladi. A.Smit fikriga ko‘ra esa, «tabiiy baho»ning 
shakllanishi – ob’ektiv bozor qonunlarining amal qilishi natijasidir. Agar talab 
Kapital 
Mexnat 
 
 
Qiymat 
 
 
 
Foyda 
 
Ish haqi 
 
Renta