Kurs loyihasi Mavzu: Burg‘ulash – portlatish, qazib olish –yuklash va transport vositalarini tanlash va hisob kitobini qilish

3.1.Tog‘ jinslarini qazib olishga tayyorlash parametrlarini xisoblash.

Portlatish skvajinlarini burg‘ilash deganda burg‘ilash uskunasi bilan kon jinsini buzish va burg‘ilash natijasida xosil bo‘lgan kon jinslari mayda bo‘laklarini yuqoriga chiqarish tushuniladi. Skvajinlarni burg‘ilash samaradorligi ko‘pgina omillarga bog‘liq bo‘lib, ulardan asosiysi kon jinslarini burg‘ilanuvchanligi hisoblanadi. Kon jinslarining burg‘ilanuvchanligi – bu kon jinsning burg‘ilash asbobi ta’sirida buzilish xususiyatidir. Kon jinslarining burg‘ilanuvchanligi bilan mos xolda burgilash dastgohlarining texnologik ko‘rsatgichlari tanlab olinadi.

Tog‘ jinslarini qazib olishga tayyorlash jarayoni qazib olishning samaradorligini ta’minlash maksadida, tog‘ jinsining tabiiy xolatini uzgartirishga yunaltirilgan jarayonni uz ichiga oladi.

Tog‘ jinslarini qazib olishga tayyorlashda pog‘onadagi kattik tog‘ jinslari portlatish yordamida parchalanadi va urtacha kattiklikdagi tog‘ jinslari esa mexanik usul bilan parchalanadi.

Mexanik usul bilan maydalash portlatish usuli bilan maydalashga karaganda ancha foydalidir, chunki unumdorligi yukori, tannarxi kichik va ishdagi xavfsizligi yukoridir. Mexanik usul bilan maydalashni mustaxkamlik koeffitsienti f=8 gacha bulgan tog‘ jinslariga kullash mumkin.

					5311600.	Varoq
						13
Izm	Varoq	№Xujjat	Imzo	Sana
Portlatib yumshatish usuli mustaxkamlik koeffitsienti f=8 dan yukori bulgan tog‘ jinslariga kullaniladi. Ochik kon ishlari amaliyotida tog‘ jinslarini qazib olishga tayyorlashda portlatib maydalash usuli keng kullaniladi. Portlovchi moddalarni tog‘ jinsi massiviga kullashning 5 xil kurinishi mavjud: Kamera zaryadlarini kullash usuli ( tog‘li sharoitlarda transheyalarni xosil kilish uchun ommaviy portlatishlarda kullaniladi); Kozon zaryadlarini kullash usuli (baland va tik pog‘onalarda zaryad massasini oshirish uchun kullaniladi); Skvajinali zaryadlash usuli ; SHpurli zaryadlash usuli (asosan, kurilish materiallarini qazib olishda kuprok kullaniladi); Kuyma zaryadlash usuli (ikkilamchi maydalash va yordamchi ishlarda kullaniladi). Bunda asosan burg‘ilash va portlatish ishlarining parametrlari xisoblanadi: Bunda burg‘i stanogining parametralari asosida burg‘i stanogining smenalik, yillik va stanoklar soni aniklanadi va xar bir burg‘ulangan skvajinaga kanchaga portlovchi modda sarfi aniqlaymiz. Biz bu loyixani kalmokir sharoitida mustaxkamlik darajasini inobatga olgan xolda kurganimiz uchun asosan SBSH rusumli stanoklardan foydalanamiz va ularning bizga maqul bo‘lgan turini taylaymiz. Tog‘ jinslarining burg‘ilanuvchanligi burg‘ilash usuli, burg‘ilash asbobi konstruksiyasi va kon jinsi buzilishiga tasir qiluvchi omillarga bog‘liq. Akademik V.V. Rejevskiy k on jinslarining burg‘ilanuvchanligi bo‘yicha ( faqatgina tog‘ jinslari xususiyatlariga bog‘liq xolda ) mexanik burg‘ilashdagi ko‘rsatkichi bo‘yicha tog‘ jinslarini ajratgan. Unga muvofiq burg‘ilanuvchanlik ko‘rsatkichi quyidagi formula orqali aniqlanadi: Pb = 7 ( Gsj + Gcdv) + 7 γ Bunda, Gsj – tog‘ jinsining bir o‘q bo‘yicha siqilishga (ega bo‘lgan) chidamlilik chegarasi, MPa Gcdv - tog‘ jinsining siljishga bo‘lgan qarshilik chegarasi. γ – tog‘ jinsining zichligi, t/m^3. Burg‘ilanuvchanlik ko‘rsatkichi bo‘yicha tog‘ jinslari 5 ta sinfga bo‘linadi. Har bir sinf tarkibiga 5 turkum (kategoriya) kiradi:
					5311600.	Varoq
						14
Izm	Varoq	№Xujjat	Imzo	Sana
I - sinf – engil burg‘ilanuvchi jinslar, 1dan – 5 chi kategoriyagacha: ( Pb = 1 5) II - sinf – o‘rtacha qiyinchilikda burg‘ilanuvchi jinslar, 6 dan – 10 kategoriyagacha: ( Pb = 5,1 10) III - sinf – qiyin burg‘ilanuvchi jinslar, 11 dan – 15 kategoriyagacha: ( Pb = 10,1 15) IV - sinf – juda qiyin burg‘ilanuvchi jinslar, 16 dan – 20 kategoriyagacha: ( Pb = 15,1 20) V sinf – xaddan tashqari qiyin burg‘ilanuvchi jinslar, Pb 25 ko‘rsatkichga ega bo‘lgan tog‘ jinslari kategoriyadan tashqari jinslar deyilib bunday jinslar kamdan – kam uchraydi.Sari – CHo‘qqi konidagi tog‘ jinslari burg‘ilanuvchanlik darajasi bo‘yicha o‘rtacha qiyinlikda burg‘ilanuvchi va qiyin burg‘ilanuvchi jinslar sinfiga kiradi.