Kurs loyiha si

72,52	67,78			2674,34	0,00	2498,03

Қазманинг кўндаланг кесими юзаси ω_қ=(b+m·h_қ)· h_қ , м²

Икки пикет ёки нуқта оралиғидаги қазима юзасининг ўртача арифметик миқдори.

(м)

Қазма ва тўкманинг ҳажми қуйидагича аниқланади

W = ·L_пк (м²)

Тўкма кўндаланг кесим юзаси қуйидагича аниқланади.

(м²)

Тўкманинг ўртача майдони қуйидагича аниқланади

дамбанинг асоси бўйича кенглигини (эни) қуйидагича аниқланади.

B_а=b+2·m·(h_k+h_Т)+ 2·a+2·m_т·h_Т , м

Ўртача кенглик

Ўсимлик қатлами кесиб олинган майдоннинг юзаси

; м²

Қирқиладиган ҳажм

W_ўқ=0,1·ω_ўқ м³

Чўкишни ҳисобга олгандаги тўкма хажми ҳисобланади.

; м³

Агарда бўлса, каволер ҳажм ; м³

аксинча бўлса, захира ҳажм ҳисобланади ; м³ қўшимча ҳажм ҳисобланади.

Қазманинг кўндаланг кесими юзаси ω_қ=(b+m·h_қ)· h_қ , м²

Икки пикет ёки нуқта оралиғидаги қазима юзасининг ўртача арифметик миқдори.

(м)

Қазма ва тўкманинг ҳажми қуйидагича аниқланади

W = ·L_пк (м²)

Тўкма кўндаланг кесим юзаси қуйидагича аниқланади.

(м²)

Тўкманинг ўртача майдони қуйидагича аниқланади

дамбанинг асоси бўйича кенглигини (эни) қуйидагича аниқланади.

B_а=b+2·m·(h_k+h_Т)+ 2·a+2·m_т·h_Т , м

Ўртача кенглик

Ўсимлик қатлами кесиб олинган майдоннинг юзаси

; м²

Қирқиладиган ҳажм

W_ўқ=0,1·ω_ўқ м³

Чўкишни ҳисобга олгандаги тўкма хажми ҳисобланади.

; м³

Агарда бўлса, каволер ҳажм ; м³

аксинча бўлса, захира ҳажм ҳисобланади ; м³ қўшимча ҳажм ҳисобланади.

8-Жадвал. Ер ишлари бўйича солиштирма ва умумий ҳажмларни ҳисоблаш жадвали

Канал номи	Ер ишлари ҳажми, м^3			Каналнинг хизмат қилиш майдони, га	Солиштирма ҳажм, м^3/га			Хўжаликнинг нетто ер майдони, га	Умумий ҳажм, м^3
	қазиш	кавальер ёки заҳира	тўкма (чўкиш ҳисоби билан)		қазиш	кавальер ёки заҳира	тўкма (чўкиш ҳисоби билан)		Қазиш	кавальер ёки заҳира	тўкма (чўкиш ҳисоби билан)
	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11
Муваққат ариқ	22,25		54,99375	6,4	3,48	0,00	8,59	337,5	25,73	0,00	63,59
Шох ариқ	176,32	2498,03	2674,34	64	2,75	39,03	41,79		179,07	2537,06	2716,13

9-Жадвал. Хўжаликдаги даҳлсиз майдонни аниқлаш жадвали

Даҳлсиз майдондаги объект	Узунлиги, м	Хизмат қилиш майдони, га	Солиштирма узунлиги, м/га	Умумий узунлиги, м	Объект кенглиги, м	Даҳлсиз майдон, га
	1	2	3	4	5	6
Муваққат ариқ	200	6,4	31,25	10546,88	1,75	18457,031
Шох ариқ	1400	64	21,88	7382,81	5,18	38242,969
Жами						56700

ЕФКга аниқлик киритиш:

=

=(375- )/375=0.99

ХЎЖАЛИК ИЧКИ СУҒОРИШ ТАРМОҚЛАРИДАГИ ГИДРОТЕХНИК ИНШООТЛАР. ЙЎЛ ВА ҲИМОЯ ДАРАХТЛАРИНИ ЛОЙИХАЛАШ

• 
  Сув сарфларини ростлайдиган иншоотлар. Уларга тармоқ бошидаги лойиҳаланадиган сув чиқаргичлар, гидрантлар киради. Уларнинг вазифаси каналга зарур бўлган сув сарфини таминлашдан иборат. Хўжаликка, сувдан фойдаланиш бирлигига, бригадаларга сув чиқаргичлар сув сарфини ўлчашга мослашган бўлиши зарур.
  
• 
  Сув сатҳини ростлайдиган иншоотлар. Уларга ҳар хил сув тўсгичлар киради. Уларнинг вазифаси каналдаги зарур сув сатҳларини таминлашдан иборат. Агар катта сув берувчи каналдаги минимал сув сатҳи кичик каналлардаги ҳисобий сув сатҳидан пастда бўлса, бундай ҳолларда ростлаш иншоотини сув чиқариш жойларига лойиҳаланади.
  
• 
  Сув тезлигини ростловчи ва беъфларни туташтирувчи иншоотлар. Уларга тезоқарлар, шаршаралар киради. Уларнинг вазифаси ўзаннинг ювилишдан ҳимоя қилиш, каналноинг бир сатҳдан иккинчи сатҳга ўтишини таъминлашдан иборат бўлиб, уларни сув чиқаргич ва сув тўсқичлар билан бирлаштириб, сувнинг оқиш тезлигини тартибга солиб туради.
  
• 
  Сув оқимларини, жарлик, йўллар ва бошқа тўсиқлардан оқиб ўтишни таъминловчи иншоотлар. Уларга акведуклар, дюкерлар, қувурлар, кўприклар киради.
  
• 
  Сув ташлаш иншоотлари. Уларга сув ташлагичлар киради. Уларнинг вазифаси зарур пайтда ҳалокат, таъмирлаш вақтида каналдаги сувни тезда ташлаш ва уни бўшатишдан иборат. Улар канал охирига лойиҳаланади. Агар каналдаги сув сарфи 300 л/с гача бўлса, у йўл тармоқлари четидаги ариқчаларга бўшатилади. 300 л/с дан ортиқ бўлса, каналнинг сув ташлаш иншооти лойиҳаланиб, у суғориш каналларини сув ташлама тармоғИ ёки коллектор-зовур тармоғи билан туташтиради. Одатда, юқоридаги ҳамма гидротехник иншоотлар намунавий бўлиб, йиғма темир-бетон плиталаридан қурилади.
  

Ёпиқ суғориш тармоқларида қуйидаги иншоотлар лойиҳаланади. Тақсимлаш, булиш ва кузатиш қудуқлари, сув чиқариш гидрантлари, сув ташлаш қудуқлари, вантузлар ва клапанлар (гидравлик зарбга) қарши ва ҳавони бўшатгич; ёпиқ тармоққа сув олиш иншоотлари ва бошқалар.

Дала йўллари. Суғориш майдонларидаги йўллар хўжаликлараро, хўжалик ички, дала ва эксплуатацион йўлларга фарқланади. Йўллардан хўжаликларни ўзаро вилоят, туман марказлари билан алоқа қилишлари, мелиоратив тармоқлар ва улардаги иншоотларга техник хизмат кўрсатишда фойдаланилади. Дала йўллари далаларнинг бир томонидан суғориш тармоқлари бўйлаб жойлаштирилади. Хўжаликлараро ва хўжалик ички йўлларнинг эни 6,3 м, дала ва эксплуатация йўлларининг эни 5,0 м қилиб лойихаланади. Йўлларни суғориш ёки заҳ қочириш тармоқлари билан кесишиш жойларида эни 5 м дан кам бўлмаган кўприк ёки қувурлар ўрнатилади.

Ташлама тармоқлар. Суғориш тармоқларида ва суғориш далаларида режасиз йиғилиб қолган сувлар суғориш далаларини ортиқча намиқтирмаслиги учун, олиб чиқиб кетилиши мақсадида ташлама тармоқлар ҳосил қилинади. Улар суғориш далаларининг қуйи қисмидан дала чегаралари бўйлаб 800-1200 моралиғида режалаштирилиб, трапеция шаклидаги қазма канал кўринишида бўлади. Улардаги энг баланд сув сатхи ер сатҳидан камида 15-20 см пастда бўлиши, сув сарфини суғориш тармоғининг охирги қисми максимал сув сарфининг 25-30 % ни ташкил этиши, димланмаслиги ва ўзани ювилмаслиги керак.



1-расм: Дала ва хўжалик ички йўл тармоқларининг кўндаланг қирқимлари.

Ҳимоя дарахтлари. Ҳимоя дарахт қаторлари хўжаликнинг табиий-иқлимий, тупроқ шарт-шароитлардан келиб чиққан ҳолда ҳавонинг юқори ҳароратидан, иссиқ (гармсел) шамоллардан қишлоқ хўжалиги экинларини ҳимоялаш, тупроқ намини сақлаш мақсадида ҳосил қилинади.

Ҳимоя дарахтлари шамол тезлигини 30-70% гача камайтириб, ҳаво намлигини 10–15% гача оширади. Бу ҳолатлар тупроқдан бўладиган буғланиш миқдорини 50-70% га камайтиради ва бу билан суғориш меъёрининг миқдорини керагидан ортиқ талаб этилмаслигига олиб келади. Суғориш тармоқлари бўйлаб экилган ҳимоя дарахтлари тармоқдан бўладиган сув исрофгарчилигини қийматларини камайтиради, яъни биологик зовур вазифасини ҳам бажаради.

2- расм: Суғориш тармоқлари бўйидаги ҳимоя дарахтлари.

Sug‘oriladigan yerlarda zax qochirish ishlari. Umumiy suv muvozanati tenglamasini tuzish va uning elementlarini aniqlash.

Sun'iy zovurlarni joriy qilishda dastlab, sug‘orish maydonlarining suv muvozanati tenglamasi tuziladi. Sug‘oriladigan maydonda umumiy suv muvozanati tenglamasi quyidagi ko‘rinishda bo‘ladi: ДVWЕОПОПWРW бстум     )()( m3/gа. bu yerda: Р – yog‘in miqdori, m3/ga. W – sug‘orish tarmog‘i orqali olingan suv miqdori, m3/ga. (  ОП ) - yer usti suvlarining oqib kelish va oqib ketish miqdori, m3/ga. )(  ОП - yer osti suvlarining oqib kelish va oqib ketish miqdori, m3/ga. E - umumiy bug‘lanish miqdori , m3/ga. Wт - muvozanat maydonidan bo‘ladigan tashlama miqdori, m3/ga. Vбс - bosimli yer osti sizot suvlarini kirishi yoki chiqishi, m3/ga. Д - zovurga tushadigan yuk miqdori, m3/ga. Keltirilgan umumiy suv muvozanati tenglamasidan soddalashgan xususiy suv muvozanati tenglamasiga o‘tamiz. Muvozanat maydoni, ya'ni fermer xo‘jaligimiz xududida yer usti suvlari oqimi kelishi va chiqib ketishini nolga teng, yer osti suvlarining oqimi kelishi va chiqib ketishi (nolga) teng deb olamiz, takomillashgan zamonaviy sug‘orish texnikasini qo‘llasak, tashlama miqdorini ham nolga teng deb olamiz, obyektda bosimli sizot suvlarining muvozanat maydoniga ta'siri yo‘q deb hisoblasak ((  ОП )=0, (  ОП ) =0, Wт =0 Vбс=0), u xolda soddalashgan tenglamadan zovurga tushadigan yuk miqdorini quyidagicha aniqlash mumkin bo‘ladi: Д = Р +W – Е , m3/ga.

Muvozanat tenglamasining tashkil etuvchilarni aniqlaymiz. P - yillik yog‘in miqdori (amaliy darslik 173-bet, 1-ilova) (mm= 10*P m3/ga) W- Sug‘orish tarmog‘i orqali olingan suv miqdori quyidagicha;

кФMW   

, м3/га.

bu yerda: α = 1,2 sho‘r yuvish rejimini hisobga oluvchi koeffitsient;  M - vegetatsiya davrida sug‘orish tarmog‘i orqali olingan suv miqdori quyidagicha aniqlanadi: ,YeFK MM M бг ббгг        м3/га.

bu yerda: ωғ , ωб – g‘o‘za va bug‘doy ekinlari maydoni, ga, YeFK – xo‘jalikda yerdan foydalanish koeffitsienti; (netto maydonni aniqlashda hisobga olingani). Mғ , Mб, - g‘o‘za, bug‘doy ekinlarining mavsumiy sug‘orish me'yori;


Фк – sug‘orish tarmog‘idan bo‘ladigan suv isroflari quyidagicha aniqlanadi:

,)

1 (





  МФ хист хист к  

м3/га.

bu yerda: хист 

- xo‘jalik ichki sug‘orish tizimining FIK. E- Vegetatsiya davridagi umumiy bug‘lanish miqdori quyidagicha topiladi:

,YeFK

EE

E

бг

ббгг вег      

м3/га

bu yerda:Eg, Eb-g‘o‘za va bug‘doy ekinlari dalalaridan bo‘ladigan umumiy bug‘lanish miqdori, m3/ga. G‘o‘za dalasidan bo‘ladigan umumiy bug‘lanish miqdori S.F.Averyanov formulasidan aniqlanadi:

,1 2 0 0          Н Н ЕКE км г m3/gа. bu yerda: K-ekin turini hisobga oluvchi koeffitsient: g‘o‘za uchun K=1: Нкм - quritish meyori, m; Yengil qumoq uchun Нкм - 2,7 м, O‘rta quloq uchun Hкм =2,4 м; Og‘ir quloq uchun Hкм =2,2 м; Н0-iqlim sharoiti va sizot suvlarining chuqurligiga bog‘liq koeffitsient (5.1 - jadvaldan olinadi). Е0- bug‘lanuvchanlik: ,10* 21 0 в г Р КK M E    м3/га.

bu yerda: К1- iqlim kengligiga bog‘liq koeffitsient (5.2 - jadvaldan olinadi). K2 –tuproq va gidrogeologik sharoitlarga bog‘liq koeffitsient. Pв –vegetatsiya davridagi yog‘in miqdori (173 bet 1-ilova). Bug‘doy dalasidan bo‘ladigan umumiy bug‘lanish miqdori quyidagicha aniqlanadi:

Еб = 0,68 · Еғ , m3/gа. Novegetatsiya davridagi umumiy bug‘lanish miqdorini ma'lumotlardan (189 bet 2ilovadan 10 ga ko‘paytirib) olamiz va yillik umumiy bug‘lanish miqdorini aniqlaymiz;

Еум = Евег + Енв , m3/gа. Aniqlangan qiymatlar asosida zovurga tushadigan yukning yillik miqdorini aniqlaymiz: Д = Р +W – Е , m3/gа. Sizilish jadalligi qiymatlarini aniqlaymiz:

,

10000



Т

Д qsj m/kun Zovur moduli qiymatlarini aniqlaymiz:

,

4,86



Т

Д qs l/s gа bu yerda: T-hisobiy davr yillik hisoblar uchun Т=365 kun deb olinadi.