Kurs jumíSÍ "Jazba tańbalar"

Ideografiyalıq jazıw. Jazıwdıń bul túriniń payda bolıwı piktografiyalıq jazıwdan keyingi dáwirge tuwra keledi. Piktografiyalıq jazıwda tańbalar (súwretler) ózleri bildiretuǵın túsiniklerdi tikkeley ańlatıp, kórsetip turatuǵın bolsa, ideografiyalıq jazıwda tańbalar endi túsiniklerdiń simvolı, shártli belgisi retinde jumsaladı. Ideografiyalıq⁵ tańbalardı túsiniw (oqıw) ushın aldın-ala ol haqqında maǵlıwmatqa iye bolıw kerek. Idegorafiyalıq jazıw piktografiyalıq jazıw menen fonografiyalıq hám sillabografiyalıq jaxıwlardıń aralıǵındaǵı jazıwdıń bir túri desk te boladı. Bir jaǵınan piktografiyalıq jazıw menen ideografiyalıq jazıw sózlerdiń fonetikalıq hám grammatikalıq qurılısın ańlatpaydı, al fonografiyalıq hám sillabografiyalıq jazıwlarda olardı (sózlerdiń fonetikalıq hám grammatikalıq qurılısın) ańlatıp turadı.
Ideografiyalıq jazıwdıń ayırım kórinisleri házirgi fonografiyalıq jazıwımızda da ushırasadı. Máselen, 2,3, +, - hám t.b. belgilerdiń hár qaysısı jazıwda bir tańba menen belgilengeni menen olardıń oqılıwı eki, úsh, qosıw, alıw túrinde hár qaysısı bir neshe seslerdiń dizbegi menen beriledi. Sonday-aq bul tańbalar hár túrli dúnya tillerinde hár qıylı seslij kompleksler arqalı oqıladı. Máselen, joqarıdaǵı tańbalar qaraqalpaqsha eki, úsh, qosıw, alıw bolıp, inglis tilinde tu, sri, plas, mainas, nemis tilinde zwei, drei, plus, minus bolıp oqıladı. Sebebi olardıń tańbalıq kórinisinen bildiretuǵın mánisleri ańlanıp turǵan joq; olardan qanday da fonetikalıq, grammatikalıq belgiler de bilinip turǵan joq.
Ideogrammalardıń ózleri de bir qıylı bolmaydı. Olardıń birazları tutas sózlerdi ańlatıp, bulardı til biliminde logogrammalar dep te ataydı. Buǵan mısal retinde joqarıda keltirilgen 2,3,+,- usaǵan tańbalardı kórsetiw múmkin. Ideogrammalardıń ekinshileri ayırım morfemalardı ańlatıw ushın jumsaladı, onday tańbalardı morfemogrammalar⁶ dep ataydı. Buǵan mısal retinde qaraqalpaq tilindegi arab cifrlarınan keyin qoyılatuǵın -ınshı degen mánini ańlatatuǵın sızıqsha belgisin (5-orın, 3-basqısh). Usınday maqset ushın jumasalatuǵın nemis tilindegi tochka belgisin kórsetiwge boladı. Mısalı; die 5.klasse, der 3. Kursus. Úshinshi bir ideogrammalar tutas bir xabardı ańlatıp turadı. Bunday tańbalar frazogrammalar dep ataladı. Buǵan mısal retinde baǵıttı ańlatatuǵın kórsetkishlerdi, ayırım xalıqlardıń, qáwimlerdiń, urıwlardıń menshikli tańbaların kórsetiwge boladı.