Kurs ishlarini bajarish

Tuproqdan xosil bilan chiqib ketadigan ta’sir etuvchi moddalar. (kg/ga) 

1-jadval 

Ta’sir etuvchi 

moddalar 

Xosildorlik 

Qishki bug’doy  

30 s/ga 

Shakar lavlagi 270 

s/ga 

Jo’xori ko’k 

poyasi 

600ts/ga 

N

2

 

112 

166 

150 

P

2

O

5

 

39 

42 

70 

K

2

O 

77 

157 

200 

 

---

18

 

 

Xosildorlikni tuproqga fosfor, azot va kaliy solish xisobiga, oshirilishi. 

2-jadval 

Maxsulot turi 

1t solingan o’g’it xisobiga (N

2

, P

2

O

5

, K

2

O) xosildorlikni 

o’sishi, t 

N

2

 

P

2

O

5

 

K

2

O 

Paxta 

10-14 

5-6 

2 

Shakar lavlagi 

120-160 

50-55 

40-50 

Bug’doy 

12-15 

7-8 

3-4 

 

Xosilni, o’g’it qo’llash xisobiga o’zgarishi (ts/ga). 

3-jadval 

 

O’g’itsiz 

O’g’it bilan 

Paxta 

8-9 

27-30 

Bug’doy 

7-8 

20-40 

Shakarqamish 

100-120 

200-500 

 

Mineral o’g’itlardan foydalanilganda paxta va boshqa texnika ekinlarining xosili 

tobora ortmoqda. Masalan, 1930 yilda O’rta Osiyo respublikalarida xar gektar yerdan 

7-8 s paxta olingan bo’lsa, xozirga paytga kelib, gektaridan o’rta xisobda 29,2 s xosil 

olinmoqda.  Tuproqga  solingan  xar  1  kg  fosfor  qo’shimcha  6-7  kg  paxta,  50-60  kg 

kartoshka, xar 1 kg azot esa qo’shimcha ravishda 15-20 kg paxta va 150 kg kartoshka 

olish  imkonini  bermoqda.  Mineral  o’g’itlar  ekinning  xosildorligiini  oshirishi  bilan 

birgalikda  maxsulotlar  sifatini  xam  yaxshilaydi:  dondagi  oqsil  va  kartoshkadagi 

kraxmal 

miqdorlarini  ko’paytiradi,  paxta  tolasining  pishiqligini  oshiradi. 

Xosildorlikni  oshirishdagi  omillarni  baxolashda:  AQSh  da  50%  gacha.  Frantsiyada 

50-70%  gacha  qo’shimcha  xosil  olish  o’g’itlar  xissasiga  to’g’ri  keladi.  O’tkazilgan 

tadqiqotlar natijalariga ko’ra, xosildorlikning oshirishdagi o’g’itlarning ulushi MDX, 

mamlakatlarining 

qoratuproqli 

mintaqalarida 

40-50% 

ga, 

noqoratuproqli 

mintaqalarida  60-75%  ga  O’rta  Osiyoda,  xususan,  O’zbekiston  Respublikasi 

xududidagi  unumdor  tuproqlarda  50-60%  ga  to’g’ri  keladi.  O’simliklar  yaxshi 

---

19

 

 

o’sishi,  mo’l  hosil  berishi  va  uzoq  yil  yashashi  uchun  tuproqqa  o’g’it  solish  kerak. 

O’g’it  tarkibida  turli  mineral  tuzlar,  mikroelementlar  va  boshqalar  bo’ladi. 

O’simliklar  tuproqdan  o’zi  uchun  kerakli  tuzlarni  oladi.  Agar  kerakli  mineral  tuzlar 

yetishmasa,  ularda  ichki  va  tashqi  o’zgarishlar  sodir  bo’lishi  yoki  qurib  qolishi 

mumkin.  O’simliklaming  mineral  tuzlarga  bo’lgan  ehtiyojini  aniqlashga  doir 

ko’pgina  ilmiy  tadqiqot  ishlari  olib  borilgan.  Natijada  ularda  qaysi  tuz  yetishmasa, 

qanday  o’zgarishlar  sodir  bo’lishi  aniqlangan.  O’g’itlar,  asosan,  ikki  guruhga 

bo’linadi.  Birinchisi,  hammamizga  ma’lum  bo’lgan  organik  o’g’itlar,  ya’ni  go’ng. 

Ular tuproqda chirib, uning holatini yaxshilaydi va hosildorligini oshiradi, o’simliklar 

uchun zarur bo’lgan moddalarni hosil qiladi. Ikkinchisi mineral o’gitlar. Bu o’g’itlar 

kimyo  zavodlarida  maxsus  tayyorlanadi.  O’zbekistonda  Navoiyda,  Chirchiqda  va 

boshqa joylarda mineral o’g’itlar ishlab chiqaradigan zavodlar bor. Mineral o’g’itlar 

har xil bo’ladi. Ular azotli (selitra), fosforli va kaliyli o’g’itlardir. 

O`g`it bu- Tarkibida ozuqa elementlari tutgan tuproqqa qo`shiladigan organic va 

norganik  (menaral)  moddalar  o`g`itlar  deb  ataladi.  Ozuqa  elementi  bu  -  Tuproq 

tarkinida  mavjud  bo`lib,  o`simliklarni  o`sishini  ta’minlovchi  elementlar  (ozuqa 

elementlari)  deyiladi.  Mineral  o’g’itlar.  -  Ular  o’simliklarga  har  xil  ta’sir  qiladi. 

Masalan,  azotli  o’g’itlar  o’simliklarning  o’sishini  tezlashtirsa,  fosforli  va  kaliyli 

o’g’itlar mo’l hosil to’planishiga va uning tez pishib yetilishiga yordam beradi. Qisqa 

qilib  aytganda  o’g’itlar  mo’l  hosil  garovidir.  Lekin  o’g’it  solishda  uning  me’yoriga 

qat’iy rioya qilish zarur.