Kurs ishining maqsad va vazifalari

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI 
OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI 
BUXORO DAVLAT UNIVERSITETI 
XORIJIY TILLAR FAKULTETI 
INGLIZ TILSHUNOSLIGI KAFEDRASI 
 
 
11- 2 ING - 18- guruh talabasi 
Sayfullayev Feruzning 
“
SODDA, TUB, YASAMA VA QO’SHMA SO’ZLARNING O’ZIGA XOS 
MA’NOLARI’’ 
mavzusidagi 
KURS ISHI 
 
 
5120112 – Filologiya va tillarni o`qitish (ingliz tili) 
 
 
 
Ilmiy rahbar: Qobilova A.B 
 
 
 
 
Buxoro 2020 

---

29 
MUNDARIJA: 
1. SO’Z – TILNING ENG MUHIM BIRLIGI SIFATIDA………….………….….3 
2. SODDA POLISEMANTIK SO’ZLAR………………………………….............6 
3. TUB VA YASAMA SO’ZLAR………………………………………………....9 
4.
 
INGLIZ VA O‘ZBEK TILLARIDA QO‘SHMA SO‘ZLARNING 
YASALISHIDA O‘XSHASH VA FARQLI TOMONLAR……………………...14
5. SO’Z YASALISH TIZIMIDA QO’SHMA SO’ZLAR………………………...22 
XULOSA.................................................................................................................31 
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO`YXATI...........................................35 

 

---

30 
1. SO’Z – TILNING ENG MUHIM BIRLIGI SIFATIDA 
O’sib kelayotgan yosh avlodni har tomonlama yetuk, huquqiy, ongli, 
mukammal inson qilib tarbiyalash xozirgi kunning eng dolzarb muammolaridan 
biridir. Jismonan va ma’nan yetuk insongina jamiyat rivoji, yurt taraqqiyoti uchun 
sidqidildan xizmat qila oladi. Jamiyatimiz rivoji va yuksak taraqqiyotida, shuni 
aytishimiz muhimki, ertangi kunimiz hamda kelajagimiz poydevori bo’lgan yosh 
avlodning o’rni beqiyosdir. 
Yosh avlodga ta’lim - tarbiya berishning eng muhim vazifalaridan biri ularda 
ilmiy dunyoqarashni shakllantirishdir. Bu vazifani xal qilishda maqsadga muvofiq 
ishlashning yetakchi sharti o’quvchini shaxs sifatida kamol toptirishdan iborat. Har 
bir o’quv predmeti o’z mazmuniga muvofiq ravishda o’quvchilarda ilmiy 
dunyoqarash elementlarini shakllantirishga ma’lum xissa ko’shadi.Til bilan 
tafakkur izviy bog’liq bo’lib, tafakkur so’z orqali yuzaga chiqadi. Tafakkur tashqi 
dunyoning tushunchadagi ifodasi hisoblanadi.So’z tushunchaning shartli nomini 
o’zida aks ettiradi. O’quvchilar materiallarni o’rganish jarayonida tilimizning 
yangi so’zlar bilan boyib borishi haqidagi muhim manbalar bilan, so’z yasalishi 
bilan tanishib boradilar. O’qituvchi nazariy bilim berishda ham,berilgann 
bilimlarni amaliyotga tatbiq etishda ham bolalarning hayotiy tajribasiga,nutqqa oid 
praktikasiga tayanadi. 
Tilning lug’at tarkibi qanchalik boy bo’lsa ham,grammatikasiz o’lik 
hisoblanadi. Tilning lug’at tarkibi o’z - o’zicha kommunikativ funksiya 
bajarmaydi. [1,53] Aloqa maqsadida xizmat qilish uchun lug’at tarkibidagi so’zlar 
bir-biri bilan grammatik jihatdan o’zaro bog’lanib, gap hosil bo’ladi. Mana shu 
tuzilgan gap orqali fikr ifodalanadi. Tilning har bir tomonining hususiyati undagi 
til birliklarining o’ziga xosligida namoyon bo’ladi. So’z tilning ma’no bildiradigan 
asosiy birligidir. So’z va so’z birikmasi aniq predmetlarni, mavhum 
tushunchalarni, emotsiyani bildiradi. So’z uchun muqarrar morfemik tarkibi 
harakterli bo’lib bunga so’zning leksik ma’nosi va qaktor grammatik belgilari 
bog’liq bo’ladi. Yangi so’z qaysi usul bilan yasalmasin, u doim grammatik 
shakllanadi va o’zining leksik ma’nosi bo’ladi. So’zning leksik ma’nosini aniqlash 

---

31 
uni morfemalarga ajratish til haqidagi fanda o’zining nazariy asosiga ega. 
O’quvchilar so’zning morfemik tarkibini va so’z yasalishini o’rganishlariga qarab, 
so’zni morfemalarga ajratishdan ongli foydalana boshlaydilar. [1,89] 
O’qituvchining asosiy diqqat e’tibori o’quvchilarning so’zni talaffuz qilishiga, 
leksik ma’nosi, morfologik tarkibi, grammatik belgilari, yasalishi va nutqda 
ishlatilishi va yozilishini tushunishlariga qaratmogi kerak. O’qituvchi so’zning 
nom bo’lib xizmat qilishini, morfologik tarkibi, leksik ma’nosining bir-biriga 
ta’sirini ham o’quvchilarga tushuntirib borishi lozim. O’qituvchining vazifasi 
o’quvchilar so’zning so’zning leksik ma’nosiga tushunibgina qolmay, kontekstda 
so’zlardan ongli foydalana olish malakalarini shakllantirish, o’quvchilarning aqliy 
qobiliyatini o’sishida, hususan til birligi sifatida so’zni ongli bilib olish uchun 
zarur bo’lgan maxsus aqliy qo’nikmalarni shakllantirishdan, ta’lim jarayonida 
bilimni o’zlashtirish bilan o’quvchilarda aqliy faoliyatni o’stiradigan 
abstraklashtirish, analiz, taqqoslash qo’nikmalarini shakllantiradigan sharoit 
yaratishdan iborat. [2,48] 
So’zning leksik ma’nosi va uning qo’llash xususiyati so’z birikmasi yoki 
gapda ma’lum bo’ladi. So’z tarkibiga ko’ra morfologik tahlil qilish uning leksik 
ma’nosini o’quvchilar tushunishida,morfemalarni to’gri yozishda yordam beruvchi 
muhim vositadir.Tilshunoslik fanida so’zning umumiy ta’rifi yaratilgan 
emas.’’So’z bir qancha ‘ma’no’ga ega bo’la olmaydi, - deb yozadi 
В.А.Звегинцев.[2,78]
So’z ma’nosida muayyan umumlashtirish natijasida mustahkamlanar va bu 
umumlashtirish prossesi tilning butun hayoti va taraqqiyoti davomida to’xtamas 
ekan, bir so’zda bir qancha yo’nalishdagi umumlashtirish parallel amalga oshishi 
mumkin emas’’. Shuning uchun so’zda birdan ortiq ma’no ham yuzaga kelmaydi. 
So’z tilning eng ma’noli birligi bo’lib gap tuzishda nutqda erkin tiklanish 
hususiyatiga ega. So’z tilning eng muhim birligi,chunki so’zda til strukturasining 
barcha asosiy elementlari birlashadi. 
Ingliz tilida ham sodda, tub, yasama va ko’shma so’zlar mavjud bo’lib, inliz 
tili lug’at tarkibini boyitishga xizmat ko’rsatadi. Tilimizga o‘zlashgan inglizcha 

---

32 
so‘zlarni ijtimoiy – siyosiy, iqtisodiy, madaniy - ma’rifiy va sport sohasi mavzuviy 
guruhlariga ajratib o‘rganish mumkin. Sport sohasi mavzuviy guruhiga oid 
inglizcha o‘zlashmalar mustaqillikdan so‘ng shu qadar ko‘p o‘zlashdiki, ularni 
madaniy - ma’rifiy soha so‘zlaridan ajratib, sistemali tarzda o‘rganish qulay va 
o‘rinlidir. Hozirgi paytda bu so‘zlarning ko‘pchiligi zamonaviy qatlam so‘zlari 
sifatida og‘zaki va yozma nutqda faol ishlatilmoqda. Tilimizga o‘zlashgan 
inglizcha so‘zlarni ijtimoiy - siyosiy, iqtisodiy, madaniy - ma’rifiy va sport sohasi 
mavzuviy guruhlariga ajratib o‘rganish mumkin. Sport sohasi mavzuviy guruhiga 
oid inglizcha o‘zlashmalar mustaqillikdan so‘ng shu qadar ko‘p o‘zlashdiki, ularni 
madaniy - ma’rifiy soha so‘zlaridan ajratib, sistemali tarzda o‘rganish qulay va 
o‘rinlidir.
Til tarkibidagi leksik ma’nolar doimo o‘zaro ma’lum munosabatda bo‘ladi. 
Ayrim so‘zlar anglatgan ma’nolariga ko‘ra bir - biriga yaqin, boshqalari esa, bir-
birini inkor qiladi, qarama - qarshi ma’no anglatadi.Bu nuqtai nazardan sinonim va 
antonim so‘zlar farqlanadi.So‘zlar shakl nuqtai nazardan ham ma’lum 
munosabatda bo‘ladi. Ba’zan tillarda shakli bir - biriga o‘xshash, ya’ni shakldosh 
so‘zlar uchraydi. Tilshunoslikda bunday so‘zlarni ikki turga ajratib o‘rganish qabul 
qilingan: omonimlar va polisemantik so‘zlar. 
Xulosa qilib aytganimizda, so’z tu’grisida aytilgan mulohazalardan 
quyidagicha xulosa chiqarish mumkin. So’z tilning mustaqillikga ega bo’lgan, 
ayrim ma’no va emotsiyalarni bildiradigan, fonetik va grammatik jihatdan 
shakllangan, tugallikga ega bo’lgan birligidir. Demak, so’z ma’no va shakllanish 
jihatidan yahlitlikka, maxsuslikka ega,u semantik va fonetik,grammtik butunlikdir.