|
Иқтисодиёт билан психологиянинг ўзаро алоқаси ва ҳамкорлиги ХХ асрнинг янгиликларидан бўлиб, айниқса, бозор муносабатларига босқичма-босқич ўтиш шароитида иқтисодий онг ҳам иқтисодий хулқнинг ўзига хос намоён бўлиш қонуниятларини ўрганишда иккала фанга хизмат қилади.
Ўзбекистон Республикасининг биринчи Президенти И. А. Каримов мустақилликнинг дастлабки йиллариданоқ фуқароларнинг биринчи навбатда онгларида янгича иқтисодий тафаккурни шакллантиришнинг жамият иқтисодий тараққиётидаги аҳамиятига эътиборни қаратган эдилар. Демак, янги давр шахсни тарбиялаш ва унинг жамиятга мослашуви масаласида психология иқтисодиёт фанида қўлга киритилган ютуқлар, янгиликлар ва иқтисодий самарага эришиш амалиётларини ҳисобга олса, иқтисодиёт ўз навбатида ислоҳотларнинг объекти ҳамда субъекти бўлмиш инсон оламидаги барча психологик ўзгартиришларни аниқлаш, таҳлил қилиш ва шу аснода башорат қилиш вазифаларини ечиши керак. Бундан ташқари менежмент, маркетинг бошқаруви соҳасидаги ҳар бир изланиш ҳоҳ у иқтисодчи томонидан амалга ошириладими, ҳоҳ психологлар томониданми, барибир ишлаб чиқаришнинг самарадорлигини оширишда шахснинг индивидуал қобилиятларини инобатга олиш инсонлар ўртасидаги ўзаро муносабатларнинг сирларини мустаҳкамлаш билан инсон ресурслари масаласига тўғри, одилона ёндашишни тақозо этади. Бу эса ўз навбатида шахс ва гуруҳлар психологиясини билиш ва ишлаб чиқаришнинг иқтисодий омилларини одам қобилиятига мувофиқлаштиришни назарда тутади.
Психологиянинг табиатшунослик билан алоқасининг тобора мустаҳкамланишига қуйидаги омил асосий сабаб бўлган. Бу жараён ХIХ асрнинг иккинчи ярмида бошланган эди. Эксперимент методининг Г. Фехнер томонидан фанга жорий этилганлиги ана шу жумладан бўлиб, бу И.М.Сеченовнинг “Бош мия рефлекслари” китоби босмадан чиққанидан кейин айниқса кенг тус олган эди. Бу китобда психик ҳодисалар ҳам худди одам организмининг бошқа барча функсиялари каби табиий ҳодисалар эканлиги, улар сабабсиз юз бермасдан, балки нерв системасининг рефлектор акс этиши фаолияти натижаси эканлиги кўрсатиб берилган эди. И. М. Сеченовнинг рефлектор назарияси психологик билимларнинг табиий-илмий негизини ташкил этади. Бу назария кейинчалик И. П. Павловнинг шартли рефлекслар ҳақидаги таълимотида унинг шогирдлари Л. А. Орбели П. К.Анохин К. М. Биков, Н.И.Красногорскийларнинг асарларида, шунингдек, А. А. Ухтомский Н. А. Бернштейн
И.С.Бериташвили ва бошқаларнинг асарларида янада ривожлантирилади. ҳозирги пайтда психология фанининг табиий-илмий жиҳатдан бу хилда асосланганлиги олимлар томонидан мия фаолиятининг нейрофизиологик механизмлари ўрганилаётганлиги ҳисобига тобора кучайтирилмоқда. Шу тариқа психик фаолиятнинг мураккаб физиологик механизмлари тизимини тадқиқ қилиш борасидаги ютуқлар психология билан табиатшунослик ўртасидаги алоқаларнинг аниқ натижаси сифатида юз беради.
ХУЛОСА
Курс ишидан хулоса қилиб, шуни айтишимиз мумкинки, психология тарихини ўрганиш ҳар бир давр учун ҳам долзарб масала бўлиб келган.
“Кадрлар тайёрлаш Миллий дастури”нинг мақсад ва вазифалари, давлатимизнинг бу борада амалга ошираётган сиёсати замонавий кадрлар тайёрлаш тизимининг ташкил қилишга йўналтирилган, Республикамиздаги узлуксиз таълим тизими стратегияси, тараққиёти, халқимизнинг бой маънавий мероси ва умуминсоний қадриятлари, маданият, иқтисод, фан-техника ва технологияларда эришилган ютуқлари негизида барча давлат тузилмалари ва жамият ташкилотлари олдига олий педагогик мактаблар шунингдек, психология фанларининг ҳам педагогик кадрлар тайёрлаш тизими ва таълим ислоҳатларини ҳаётга тадбиқ этишни жонлантирувчи асосий вазифаларини белгилаб берган.
Айнан мазкур масалаларни кенг доирада тадбиқ қилиш замон талабларига жавоб бера оладиган, рақобатбардош кадрларни тайёрлашдан иборатдир. Албатта бунинг учун инсонлар психологиясини билиш, уларда кечадиган психологик ўзгаришларни англаган ҳолда ёндашишни талаб қилмоқда. Бу жараёнда ўз навбатида психологик билимларга бўлган эҳтиёжни ортиб боришини кўришимиз мумкин. Чунки инсонлар ҳақидаги билмларни қўлга киритиш учун аввало психологик билимлардан хабардор бўлиши лозим. Инсон психологиясини билиш асосида шахсни шакллантиришга, унинг ижтимоий тараққиётини таъминлашга жиддий эътибор қаратиш мамлакатимиз тараққиётида муҳим аҳамият касб этади. Бу жараёнда “Кадрлар тайёрлаш миллий дастури” ўзига хос узлуксиз таълимнинг ўзбек модели сифатида кенг имкониятлар яратмоқда.
Мазкур моделнинг диққат марказида энг аввало шахсни шакллантириш ва уни барча таълим ислоҳотларнинг субъект сифатидаги фаолияти ётади. Зеро, мазкур дастурнинг ҳаётга тадбиқ этилишининг натижаси - бу ҳар жиҳатдан интеллектуал салоҳиятга, ишлаб чиқариш малакасига ва ижтимоий-сиёсий билимларга эга бўлган шахсдир. Бу улкан вазифани ечиш инсон омили билан боғлиқ бўлиб, бунда психология фанларининг алоҳида ўрни, салоҳияти ҳамда маъсулияти яққол сезилиб туради. Айниқса республика мустақилликка эришгандан сўнг психология фанларига эътиборнинг кучайиши бу борадаги ишларни ривожланишига туртки бўлди. Чу боис умумий психология тарихини ўрганиш масалаларни ўзида қамраб олади.
Do'stlaringiz bilan baham: |
