Kurs ishi mavzu: Tadbirkorlik shakllari va ularning jamiyatda tutgan o’rni

Xususiy tadbirkorlik – bu fuqarolar (alohida fuqaro) tomonidan o’zlarining tavakkalchiliklari va mulkiy javobgarliklari ostida, shaxsiy daromad (foyda) olish maqsadida amaldagi qonunchilik asosida amalga oshiriladigan tashabbuskor xo’jalik faoliyatidir.
Xususiy tadbirkorlikning yakka tartibda faoliyat ko’rsatayotgan tadbirkorlikdan farqi shundaki, bu erda faoliyat ko’rsatuvchilar o’z faoliyatini yollanma ishchi kuchi yordamida olib boradilar. Ular yuridik shaxs sifatida ish ko’radilar va o’z korxonalarini davlat ro’yxatidan o’tkazishga majburdirlar.
Jamoa tadbirkorligi – bu bir guruh fuqarolarning o’zlariga ma’qul bo’lgan mulkchilik shakllarida jamoalarga birlashib, jamoa korxonalarini tashkil qilishlari va shu asosda tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirishlaridir. Jamoa tadbirkorligi faoliyati firmalar faoliyatida o’z ifodasini topadi. Firma – muayyan turdagi mahsulot ishlab chiqarishga va xizmat ko’rsatishga ixtisoslashgan, bozordagi talab va taklifga qarab ish tutadigan, iqtisodiy jihatdan erkin va mustaqil korxonadir. Firmalarning turlari juda ko’p, ularni chizmada quyidagicha tasvirlash mumkin (4-chizma).
Xususiy tadbirkorlik - bu korxona yoki tadbirkor nomidan iqtisodiy faoliyat shakli. E'tibor bering, davlat tadbirkorligi xususiy tadbirkorlikdan ko'ra samarasiz va buning asosiy sababi tadbirkorlik funktsiyalarini har doim aniq odamlar bajaradi: xususiy tadbirkorlikda bu funktsiyalarni har qanday o'zgarishlarga tezda javob beradigan iqtidorli odamlar bajaradilar. ular uchun jozibali narsada. Davlat sektorida tadbirkorlikni amalga oshirish uchun tayinlangan va o'z vazifalarini rasman bajaradigan odamlar javobgardir. Jahon bankining dunyoning 76 mamlakatida o'tkazgan tadqiqotlari shundan dalolat beradi. Shu bilan birga, biz yakka tartibdagi oilaviy va boshqa turdagi tadbirkorlik turlari haqida gapirishimiz mumkin, ular yakuniy tahlilda hamon yuqorida aytib o'tilgan ikki shaklning hosilasidir. Shuning uchun, boshqa tasnif muhim ahamiyatga ega - bu tadbirkorlik maydoniga kirishda tadbirkor o'z zimmasiga olgan vazifalarga bog'liq. —
Tadbirkorlik huquqi shakllarini bir necha turlarga ajratish mumkin. Shakllarni turkumlash ularning mulkchilik shakliga (masalan, fuqarolarning xususiy mulki, jamoa mulki yoki davlat mulkiga asoslangan), vakolatlariga (ya’ni bevosita tadbirkorlik faoliyatini amalga oshiruvchi korxonalar, yoki boshqaruvni amalga oshiruvchi subyektlar kabi), shaxslarga (jismoniy shaxslar va yuridik shaxslar) hamda faoliyat turiga (tijoratchi va notijorat tashkilotlar) qarab belgilanadi. Shu o‘rinda tadbirkorlik faoliyati subyektlarni faoliyat maqsadiga (turiga) qarab tijoratchi tashkilot va tijoratchi bo‘lmagan tashkilotga ajratilgan ikki turiga tushuncha berib o‘tsak. Ushbu turlarga bo‘lish Fuqarolik kodeksining 40-moddasida, ya’ni yuridik shaxslarning turlarida ham ko‘rsatib o‘tilgan bo‘lib, 2-§ va 3-§lar to‘laqonli tarzda tadbirkorlik huquqi subyektlarining turlariga va ularning huquqiy holatiga tushunchalar berib o‘tilgan.