Курс иши мавзу; Пул кредит сиёсатининг монетаристик назарияси ва Ўзбекистонда қўлланилиши имкониятлари Бажарди; Расулов Асржаҳон

Хулоса ва таклифлар
2019–2021 йилларда пул-кредит сиёсатининг трансмиссион механизми самарадорлигини ошириш Марказий банкнинг энг асосий мақсадларидан бири бўлади.
Инфляцион таргетлаш режимига ўтишда фоиз каналининг муҳимлигини инобатга олган ҳолда Марказий банк трансмиссион механизмнинг мазкур каналини ривожлантиришга асосий эътибор қаратади.
Таҳлилий баҳолашларга кўра, кейинги йиллардаги банк тизими ликвидлилигида таркибий профицит юзага келиши кутилаётганлигини инобатга олган ҳолда Марказий банк ортиқча ликвидлиликни стерилизация қилишда пул-кредит сиёсатининг фоиз инструментларидан фаол фойдаланади. Мамлакатимизда банклараро пул бозоридаги пул оқимлари таҳлили ва ўзига хос хусусиятлари мазкур бозорда амалга оширилаётган операцияларнинг аксарият қисми 1–2 ҳафта (1 ойгача) оралиғига тўғри келаётганлигини кўрсатмоқда. Шу боис Марказий банк томонидан икки ҳафталик/ойлик депозит аукционлари амалиётижорий қилинади.
Марказий банк томонидан тижорат банклари билан депозит аукционларининг амалга оширилиши трансмиссион механизм фоиз каналини жадаллаштириш бўйича дастлабки қадам бўлади.Ҳафталик депозит аукционлари учун энг юқори фоиз Марказий банкнинг асосий ставкаси миқдорида белгиланади ҳамда савдолар ушбу ставка билан бошланади. Ўзбекистонда асосий ставка инструментининг амалиётга татбиқ этилишига қадар Марказий банкнинг амалдаги қайта молиялаш ставкаси депозит аукционлари учун максимал фоиз ставкаси сифатида хизмат қилади. Депозит аукциони савдоларида “юқоридан пастга” тамойили асосида аниқланган энг паст фоиз ставкаси бозордаги бўш турган ресурснинг ҳақиқий баҳосини белгилаб беради. Депозит аукционларининг муомалага киритилиши Марказий банкнинг оралиқ мақсади бўлган банклараро пул бозоридаги депозитлар бўйича фоизларни қайта молиялаштириш ставкасига яқинлаштиришга ёрдам беради. Мазкур депозит аукционлари, энг аввало, банк тизимидаги ликвидлиликни самарали бошқаришда асосий инструмент бўлади.
Депозит аукциони операциялари доимий тарзда амалга оширилиб борилиши билан паст фоизли депозитлар Марказий банк томонидан жалб қилиб борилади. Ўз навбатида, ресурсларнинг паст фоизга депозитлар жойлаштирувчи банклардан жалб қилиниши банклараро пул бозоридаги фоиз ставкаларини босқичма-босқич кўтариб боради. Натижада банклараро пул бозоридаги фоиз ставкалари Марказий банкнинг қайта молиялаштириш ставкасига яқинлаштирилади.Бироқ банк тизимида таркибий дефицит ҳолатларикузатилганда Марказий банк томонидан 1–2 ҳафталик тескари репо,своп ва кредитлар (хорижий валютани гаровга олган ҳолда) аукционлари ўтказилади. Ушбу аукцион операциялари бўйича фоиз ставкалари Марказий банк қайта молиялаш ставкасидан бошланиб,“пастдан юқорига” тамойили асосида аниқланади. Банк тизимига ликвидлиликни тақдим этиш бўйича операциялар банклараро пул бозоридаги фоиз ставкаларига таъсир кўрсатиб, уларни асосий ставкага яқинлаштиришга имкон яратади.