Kurs ishi mavzu: jahon iqtisodiyotida transmilliy korparatsiyalarning tutgan o`rni

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM
VAZIRLIGI
URGANCH DAVLAT UNIVERSITETI

IQTISODIYOT FAKULTET IQTISODIYOT KAFEDRASI

«GLOBAL IQTISODIY RIVOJLANISH» fanidan
KURS ISHI

MAVZU: JAHON IQTISODIYOTIDA TRANSMILLIY KORPARATSIYALARNING TUTGAN O`RNI.

Bajardi: 190/5-Iqtisod guruhi talabasi Sapayev Usmon Odilbek o`g`li

Kurs ishi himoya qilingan sana “____” __________2022y.

Baho “_____” ___________

Ilmiy rahbar: __________ ____________________ (imzo) (ismi sharifi)

Komissiya a’zolari: __________ ____________________ (imzo) (ismi sharifi)

__________ ____________________

(imzo) (ismi sharifi)

Urganch – 2022yil

JAHON IQTISODIYOTIDA TRANSMILLIY KORPARATSIYALARNING TUTGAN O`RNI.
MUNDARIJA :

Kirish: ……………………………………………………………….……….….. 2

I.Bob. Transmilliy korporatsiyalarni xalqaro munosabatlardagi ro`li
1.1. TMKlarning xalqaro iqtisodiy munosabatlardagi roli; …..…..……. 6
1.2. Kompaniya ichidagi xalqaro ishlab chiqarish; ………………..….. 11
1.3. TMKlarning rolini oshirish; ……………………………......…….. 17
II.Bob. Transmilliy korporatsiyalarni MDH mamlakatlaridagi rivojlanish muammolari
2.1. TMKning samarali faoliyat manbalari; ………………….....…… 22
2.2. TMK faoliyatning moliyaviy va pul-kredit jihatlari; …….…...…. 23
2.3. MDH mamlakatlarida FIGni rivojlantirish muammolari; ……..…28
III. Xulosa. …………………………………………………………………….... 32
IV. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati. ………………………………………... 34

Kirish
XX asrning oxirgi choragidagi xalqaro korporatsiyalar jahon iqtisodiyoti va xalqaro iqtisodiy munosabatlar rivojlanishining eng muhim elementi hisoblanadi. Ularning so'nggi o'n yilliklarda jadal rivojlanishi xalqaro raqobatning keskinlashganini, xalqaro mehnat taqsimotining chuqurlashganini ko'rsatadi. Xalqaro korporatsiyalar jahon iqtisodiy munosabatlarining butun spektrining bevosita ishtirokchilari, jahon iqtisodiyotining lokomotivlari sifatida namoyon bo'ladi.
Xalqaro korporatsiyalar, bir tomondan, jadal rivojlanayotgan xalqaro iqtisodiy munosabatlar mahsuli bo‘lsa, ikkinchi tomondan, ularning o‘zlari ularga kuchli ta’sir mexanizmini ifodalaydi. Xalqaro iqtisodiy munosabatlarga faol ta'sir ko'rsatuvchi xalqaro (transmilliy) korporatsiyalar (TMK) yangi munosabatlarni shakllantiradi, ularning mavjud shakllarini o'zgartiradi.
TMK ta'rifi ushbu korporatsiyalar joylashgan mamlakatdan tashqarida joylashgan ishlab chiqarish yoki xizmat ko'rsatish majmualariga egalik qiluvchi yoki ularni boshqaradigan, turli mamlakatlarda keng filial va idoralar tarmog'iga ega bo'lgan va ishlab chiqarishda etakchi o'rinni egallagan korxonalar (moliyaviy-sanoat birlashmalari) ni anglatadi va ma'lum bir mahsulotni sotish.
TMKlar jahon iqtisodiyotini xalqaro ishlab chiqarishga aylantirdi, ilmiy-texnikaviy taraqqiyotning barcha yo‘nalishlari bo‘yicha rivojlanishini ta’minladi: texnik daraja va mahsulot sifati; ishlab chiqarish samaradorligi; boshqaruv shakllarini takomillashtirish, korxona boshqaruvi. Ular o'zlarining Vlmorgov trestlarida shakllantirilgan yagona tadqiqot, ishlab chiqarish va moliyaviy strategiyaga muvofiq dunyoning o'nlab mamlakatlaridagi o'zlarining sho''ba korxonalari va filiallari orqali ishlaydilar ", ulkan tadqiqot, ishlab chiqarish va bozor salohiyatiga ega, rivojlanishning yuqori dinamikasini ta'minlaydi.
TMK larning jahon jahon iqtisodiyoti rivojlanishidagi ahamiyati 50 yil davomida muntazam ravishda ortib bormoqda
Zamonaviy TMKlar mavjud xalqaro tovar va xizmatlar almashinuvidan tashqari, asosan mahalliy (mamlakatlararo, mintaqaviy) xalqaro iqtisodiy munosabatlarning global munosabatlarga aylanishiga hissa qo‘shib, xalqaro ishlab chiqarishni, tegishli xalqaro xizmat ko‘rsatish sohasini va xalqaro moliya sohasini yaratdi. 90-yillarning oxiriga kelib. dunyoda 60 mingga yaqin xalqaro kompaniyalar faoliyat ko'rsatgan.2 Ular o'z davlatlaridan tashqarida 250 minggacha sho'ba korxonalarini nazorat qilgan. O‘tgan yigirma besh yil ichida ularning oilasi 8,5 barobardan ko‘proq ko‘paydi. Shunday qilib, 1970 yilda bunday firmalarning atigi 7 mingtasi ro'yxatga olingan. Shu bilan birga, nisbatan kam sonli xalqaro kompaniyalar global ahamiyatga ega.500 ta eng kuchli xalqaro kompaniyalardan 85 tasi barcha xorijdagi investitsiyalarning 70 foizini nazorat qiladi. Ushbu 500 gigant barcha ishlab chiqarilgan elektronika va kimyoning 80 foizini, farmatsevtikaning 95 foizini, muhandislik mahsulotlarining 76 foizini sotadi.
Xalqaro korporatsiyalarning asosiy qismi AQSH, Yevropa Ittifoqi mamlakatlari va Yaponiyada toʻplangan. Ushbu korporatsiyalar korxonalarida har yili ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar hajmi 1 trilliondan oshadi. dollar, ular uchun 73 million xodim ishlaydi.
TMKlarning paydo bo'lishining eng keng tarqalgan sababi ishlab chiqarish kuchlarining rivojlanishiga asoslangan ishlab chiqarish va kapitalning milliy-davlat chegaralaridan tashqariga chiqishidir.Ishlab chiqarish va kapitalning baynalmilallashuvi xorijda yirik kompaniyalar tomonidan ko'plab filiallarni tashkil etish va milliy korporatsiyalarni transmilliy korporatsiyalarga aylantirish orqali iqtisodiy aloqalarni kengaytirish xarakterini oladi. Kapital eksporti xalqaro korporatsiyalarning shakllanishi va rivojlanishining asosiy omiliga aylanib bormoqda.TMKlarning paydo bo'lishining o'ziga xos sabablari orasida ko'plab tarmoqlarda ishlab chiqarishning keng ko'lamliligi tufayli ularning iqtisodiy samaradorligini ko'rsatish kerak. Raqobatga dosh berish zarurati ishlab chiqarish va kapitalning xalqaro miqyosda kontsentratsiyasiga yordam beradi. Natijada global miqyosdagi faoliyat oqlanadi. Va shunga ko'ra, ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirish va ortiqcha foyda olish mumkin bo'ladi.Davlat milliy xalqaro korporatsiyalarning shakllanishida muhim rol o'ynaydi. Bu ularning jahon miqyosidagi faoliyatini rag‘batlantiradi va turli siyosiy, iqtisodiy va savdo ittifoqlari hamda xalqaro shartnomalar tuzish orqali ularni sotish bozorlari bilan ta’minlaydi. Misol tariqasida Yaponiyada (VlsyudanyV va VlkeiretsuV) yoki Koreya Respublikasida (bugungi kunda VlSamsungV, VlDaewooV, VlLG electronicsV kabi xalqaro korporatsiyalar tomonidan tanilgan) yirik mahalliy biznesni qo'llab-quvvatlash amaliyotini keltirishimiz mumkin.Xitoyda mahalliy xalqaro korporatsiyalarni qo'llab-quvvatlash uchun maxsus dastur mavjud. Ushbu dasturning maqsadlariga muvofiq, Xitoy korporatsiyalari 21-asr boshida o'zlarini jahon sahnasida tanitadilar.Turli soliq imtiyozlari TMKlarni davlat tomonidan rag‘batlantirishning muhim shakli hisoblanadi. Masalan, AQSHda Amerika korporatsiyalarining rivojlanayotgan mamlakatlardagi filiallari tomonidan toʻlanadigan soliqlar bosh kompaniyalarning umumiy soliqlaridan chegirib tashlanadi. Bundan tashqari,kapital qo'yilma mamlakatlaridagi filiallarning ko'plab operatsion xarajatlari (reklama, xizmat safari, ko'ngilochar, ijtimoiy sug'urta badallari va boshqa ba'zi to'lov turlari) soliqqa tortiladigan xorijiy daromadlar summasidan chegirib tashlashga ruxsat etiladi. Shuningdek, foyda o'tkazilgunga qadar soliqlarni to'lashni kechiktirishga ruxsat beriladi, ya'ni aslida bu vaqt uchun davlat foizsiz ssuda taqdim etiladi. Nihoyat, Qo'shma Shtatlarda rivojlanayotgan mamlakatlarda faoliyat yurituvchi korporatsiyalar investitsiyalariga investitsion soliq imtiyozlari beriladi.