Kurs ishi mavzu: Investitsiya samaradorligini baholash ko‘rsatkichlari Bajardi

Korxonalarda investitsion loyihalar tahlili va ularning iqtisodiy samaradorligini baholash
Investitsion siyosat pulni investitsiya qilishning kutilayotgan natijalarini aniq hisoblashga asoslanadi, chunki bu korxonaning moliyaviy holati va faoliyatiga bevosita ta'sir qiladi. Samaradorlik belgisi investitsion loyihalar qator ko'rsatkichlarni o'z ichiga oladi, ular birgalikda tashabbusning istiqbollari haqida batafsil ma'lumot beradi.
Har qanday korxonaga pul mablag'larini kiritish bir necha majburiy bosqichlardan o'tadi:

• 
  tashabbusning maqsadlari va moliyalashtirish yo‘nalishini belgilashda moliyalashtirish to‘g‘risida qaror qabul qilish;
  
• 
  oldindan tasdiqlangan reja jarayonlarini amalda moliyalashtirish;
  
• 
  o'zini oqlash bosqichi va kutilganiga erishish, belgilangan maqsadlarga erishish, foyda olish.
  

Investitsion korxonaga pul mablag'larini kiritish nafaqat foyda olishni, balki tadbirkorning (yoki bir nechta sheriklarning) o'z manfaatlarini ko'zlab qo'ygan maqsadlariga erishishni ham o'z ichiga oladi. Samaradorlikni baholash tadbirkor yoki moliyachiga investitsiyalar natijasida o'z pulini yo'qotadimi yoki yo'qmi va kutilgan foyda uni boshqalardan voz kechish uchun qoplashga qodirmi yoki yo'qligini tushunishga yordam beradi. 
Investitsion loyihaning samaradorligini baholash korxonaning miqyosi va murakkabligiga qarab bir necha kundan bir necha yilgacha davom etishi mumkin.
Uni nafaqat taklifning potentsialini aniqlashda, balki bir nechta raqobatdosh variantlardan ongli ravishda tanlash, shuningdek, kutilayotgan iqtisodiy samaraga qarab bir nechta tashabbuslarni amalga oshirishning ustuvor rejasini belgilash va belgilash uchun ham o'tkazish tavsiya etiladi.
Investitsiyalar samaradorligini baholash pul oqimlari prognozidan foydalanilgan holda hisoblanadigan sof joriy qiymat, investitsiyalar rentabelligi (PI), daromadlilikning ichki me’yori, investitsiyalarni qoplash muddati (payback period – PP), yillik foiz stavkasi (annualized percentage rate – APR) koʻrsatkichlari asosida amalga oshiriladi.
Uzoq muddatli kapital qoʻyilmalar toʻgʻrisida qaror qabul qilish uchun quyidagi ikkita eng muhim (asos boʻladigan) shartni tasdiqlovchi axborotga ega boʻlish zarur:
- qoʻyiladigan kapital toʻla qoplanishi lozim;
- mazkur operatsiya natijasida olinadigan foyda miqdori yetarli darajada yuqori boʻlishi va yakuniy natijaning noaniqligi sharoitida yuzaga kelishi mumkin boʻlgan moliyaviy risklarni qoplay olishi lozim.
Ko'rsatkichlarning xilma-xilligi orasida investitsiya loyihalari samaradorligini baholashning quyidagi asosiy to'ldiruvchi mezonlari ajralib turadi:

• 
  xo'jalik yurituvchi subyektning amalga oshirish jarayonida ilgari investitsiya qilingan mablag'lar qiymatini saqlab qolish qobiliyatini ko'rsatadigan iqtisodiy mezon;
  
• 
  to'lov qobiliyati va likvidlik ko'rsatkichlariga e'tibor qaratgan holda moliyaviy mezon.
  

Investitsion loyihalar iqtisodiy samaradorligini baholash uchun qoʻllaniladigan metodlar tizimini uchta guruhga boʻlish mumkin: dinamik (vaqt omilini hisobga oluvchi), statistik (hisob) va muqobil metodlar. Bu jarayonda qoʻllaniladigan metodlar va ularga mos keluvchi mezonlar quyidagi rasmda keltirilgan:

Sof joriy qiymat
(NPV)

Diskontlangan
qoplash davri (DPP)

Daromadlilik ichki
me’yori (IRR)

1-rasm. Investitsion loyihalar iqtisodiy samaradorligini baholash uchun qoʻllaniladigan metodlar tizimi⁹.