Kurs ishi mavzu: Faktoring operatsiyalarining iqtisodiy mazmuni va turlari

2.Faktoring operatsiyalari mohiyati, maqsadi va belgilari
Faktoringning asosiy maqsadi o`z mijozlarining debitor qarzdorligini inkassatsiya qilish va ularga tegishli bo`lgan to`lovlarniular hisobiga undirib berishdan iborat. Faktoring savdo vositachilarning, keyinchalik esa savdo banklarining operatsiyasi sifatida XVI-XVII asrlarda vujudga kelgan. Faktoring operatsiyalari tovarlarni kreditga sotish, ya‘ni ular uchun to`lovlarni ma‘lum kelishilgan muddatdan, keyin kechiktirib to`lanishiga asoslangan tijorat krediti asosida vujudga kelgan. Ingliz tilidan fastor‖ so`zi «makler, vositachi» degan ma‘noni anglatadi. Iqtisodiy nuqtayi nazardan, faktoring, shubhasiz, vositachilik bilan bog`liq operatsiya hisoblanadi. Faktoringni vositachilik faoliyatining turi deb qarashning asosi shundaki, bunda faktoring kompaniyasi ma‘lum to`lovlar evaziga mol yetkazib beruvchi korxonaga tovarlarni sotish yoki xizmatlarni ko`rsatish orqali, unga tegishli bo`lgan pul mablag`larini mol sotib oluvchilardan undirib olish (debitor qarzdorlikni inkassatsiya qilish) huquqini oladi. Shu sabab faktoringga aylanma kapitalni kreditlashning bir turi sifatida ham qarash mumkin. Faktoring asosan kichik va o`rta korxonalarning faoliyatida yuzaga kelishi mumkin bo`lgan noto`lovlarning oldini olishmaqsadida qo`llaniladi. Bunday operatsiyalar banklar, maxsus faktoring kompaniyalari tomonidan amalga oshiriladi. Boshqacha qilibaytganda,faktoringda bank yoki faktoring kompaniyasi ma‘lum haq evaziga o`z mijozining boshqa mijozga bo`lgan yetkazib berilgan tovarlar, bajarilgan ishlar, xizmatlar uchun haq to`lash majburiyatlari (qarzi)ni sotib oladi va zudlik bilan, eng uzog`i 2- 3 kun davomida talabning 60-85 foizini avans taraqasida o`z mijozi, ya‘ni mol yetkazib beruvchi (xizmat ko`rsatuvchi)ga to`lab beradi. To`lovning qolgan 30-10 foizini kelgusida shartnomaga asosan faktoring xizmatini ko`rsatayotgan tashkilot (bank) xaridordan ushbu qarzlarni undirib olgandan keyin mijozga to`lab beriladi va bank (faktor)ga tegishli bo`lgan komissiya va foizlar ushlab qolinadi. Jahon amaliyotida faktoring deganda, tovarlar va xizmatlar uchun hisob-kitoblarni amalga oshirish jarayonida bank (faktor) tomonidan mijozga ko`rsatiladigan bir qator boshqa komission-vositachilik xizmatlar ham tushuniladi. Faktoring operatsiyasini amalga oshirishda odatda uch subyekt qatnashadi. Bular:

• 
  faktor-vositachi (tijorat banki yoki faktoring kompaniyasi);
  
• 
  mol yetkazib beruvchi;-
  
• 
  mol sotib oluvchi
  

- bank (faktor) va mol yetkazib beruvchi o`rtasida faktoring xizmati bo`yicha shartnoma tuzish.
- mol yetkazib beruvchi (MYB) tomonidan mol sotib oluvchiga tovar jo`natish, xizmatlar ko`rsatish.
- MSO tomonidan yetkazib berilgan tovar va xizmatlarning hujjatlarni bank (faktor)ga berish yoki faktor tomonidan ularni (debitor qarzdorlik) sotib olish.
- bank (faktor) tomonidan MYBga tovar yoki xizmatlar haqini (60-85 foiz) to`lab berish.
- MYB va MSO o`rtasida tuzilgan shartnoma bo`yicha tovar va xizmatlarga to`lash muddati yetib kelganda, bank to`lovni MSO dan undirib oladi.
- bank (faktor) tomonidan komissiya to`lovlarini ushlab qolgan holda to`lovning qolgan qismi (15-40 foizi) ni MSOga o`tkazib berish.