Kurs ishi mavzu: Faktoring operatsiyalarining iqtisodiy mazmuni va turlari

Mavzuning dolzarbligi. Raqobatga asoslangan bugungi bozor iqtisodiyoti sharoitida tijorat banklarining mijozlarga ko’satadigan xizmat turlari tabiiy ravishda xilma – xillik kasb etmoqda. Bunday sharoitda bank xizmatlarining zamon talablariga javob beruvchi yangi turlarini amaliyotga tatbiq etish orqali aholining hamda xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning banklarga bo’lgan ishonchini yanada oshirish va ularning bo’sh pul mablag’larini jalb qilish banklar faoliyatidagi eng dolzarb masalalardan biridir. Ma’lumki, bank ishiga oid bo’lgan iqtisodiy adabiyotlarda bank xizmatlarini ikki turi:

• 
  an’anaviy bank xizmatlari;
  
• 
  zamonaviy bank xizmatlari alohida ajratib ko’rsatiladi.
  

Har qanday iqtisodiy faoliyat foyda olishga qaratilgandek tijorat banklari faoliyatida ko’zlangan natija ham foyda olishdir. Shu maqsadda Respublikamiz xududida o’z faoliyatini yuritayotgan banklar hozirgi kunda mijozlarning ishonchini oqlash, ularga qo’shimcha yengilliklar yaratish, ularni o’zlariga jalb qilish bilan birgalikda mijozlarga zamonaviy xizmatlarni taklif etib kelishmoqda. Bu jihatdan ayni damda Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev tomonidan tasdiqlangan 2017-2021- yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha harakatlar strategiyasida bank tizimi bo’yicha ham bir qancha yo’nalishlar belgilab berilgan. Unga ko’ra „…ilg’or xalqaro tajribada qo’llaniladigan instrumentlardan foydalangan holda pul-kredit siyosatini yanada takomillashtirish, shuningdek valyutani tartibga solishda zamonaviy bozor mexanizmlarini bosqichma-bosqich joriy etish, milliy valyutaning barqarorligini ta’minlash hamda bank tizimini isloh qilish, banklar depozit bazasining kapitalizatsiyasini chuqurlashtirish va barqarorligini oshirish, ularning moliyaviy barqarorligini va ishonchliligini mustahkamlash, istiqbolli investitsiyaviy loyihalar
hamda kichik biznes va tadbirkorlik subyektlarini kreditlashtirishni yanada kengaytirish“¹
Jahon bank amaliyotida keng tarqalgan vositachilik operatsiyalarining xilma
– xil usullarini qo’llash orqali banklarning daromadlari va shunga bog’liq holda barcha ko’rsatkichlari yaxshilanib bormoqda.
Agar yakunlangan “2016 yil yakunlari bo’yicha rezerv pullar miqdorining yillik o’sish sur’ati pul massasining o’sish sur’atlariga nisbatan 1,4 foiz bandga pastroq bo’lib, bu o’z navbatida, pul multiplikatori ko’rsatkichining 2015 yilga nisbatan 1,2 foizga oshishi hisobiga yuz berdi.
O’z navbatida, pul multiplikatorining bunday sur’atlarda oshishi banklarning mavjud moliyaviy resurslardan samarali foydalanayotganligi, ularning vositachilik roli ortib borayotganligi va iqtisodiyotning real sektoriga yo’naltirilayotgan investitsion kreditlar hajmining yuqori sur’atlarda oshayotganligi bilan izohlanib, iqtisodiyotdagi pul taklifini noinflyatsion hamda noemissiyaviy manbalar hisobidan shakllantirish imkonini berdi.”2
Yuqorida ta’kidlab o’tilgan fikrlarga tayangan holda aytish mumkinki, iqtisodiyotni modernizatsiyalash va raqobatbardoshlikni oshirish sharoitida tijorat banklarida vositachilik operatsiyalari turlarini ko’paytirish va bu borada mavjud amaliyotni takomillashtirishda xorijiy tajribadan foydalanish masalalarini keng miqyosda tadqiq etilishi banklar faoliyati samaradorligini ta’minlovchi omillardan biri hisoblanadi hamda mazkur mavzuning dolzarbligidan dalolat beradi.