Kurs ishi mavzu: Cho’l-yaylov mintaqasida ekologik monitoring Bajardi

Tekislik mintaqasi yaylovlarining tabiiy sharoitlari Markaziy Osiyoning tekislik mintaqasi shimoliy chegaralari U styurt platosi va Orol dengizi orqali Balhash k o iigacha boigan masofalarni, janub va sharq tom ondan Pomir, Oloy, Tyan-Shan, Kopetog* to g ‘ tizmalarining etaklari, g‘arb tomondan esa Kaspiy dengizigacha b o ig a n yerlarni o‘z ichiga oladi. 0 ‘zbekiston Respublikasining 70 % ga yaqin yerlari tekislik mintaqasiga kirib, ular Qizilqum, Ustyurt, M irzachoi, Sherobod, Qarshi choilarini o‘z ichiga oladi. C h o i mintaqasining relyefi juda murakkab va xilma-xildir. Iqlim sharoiti. Tekislik mintaqasining iqlim sharoiti quruq subtropik iqlim tipiga yaqin boiib, o'rtacha havo harorati +18°C ni, eng issiq iyul oyidagi o ‘rtacha harorat +58°C ni, eng sovuq yanvar oyidagi h a ro ra t -15°C ni tashkil qiladi. Atmosfera yog‘in miqdori ko‘p yillar bo‘yicha o ‘zgaruvchan bo‘lib, uning miqdori 75 mm dan 200 mm gacha boiadi. Yog‘ingarchilik asosan qish va erta bahor oylarida tushadi, yoz va kuz oylari deyarli yogingarchilik bo‘lmaydi. Havo nihoyatda quruq boiib, uning namligi 20-30 % ni tashkil qiladi. Qor judakam yog'adi va uning qoplami 5-10 sm dan oshmaydi ham da juda qisqa muddat saqlanadi. Bugianish 1800-2000 mm ni tashkil etadi. Tuproq sharoiti. Tekislik mintaqasida sur-qo‘ng‘ir tusli tuproqlar, taqir va taqirli, qumli cho‘1 tuproqlari va sho‘rxok tuproqlar keng tarqalgan. Sur-qo‘ng‘ir tusli tuproqlar mintaqaning Ustyurt, Qizilqum, Qarshi, Qomop, Sherobod va boshqa hududlarda uchraydi. Sur-qo‘ng‘ir tusli tuproqlar quyidagi avlodlarga ajraladi: sho‘rxoksimon oddiy sur tusli qo‘ng‘ir tuproqlar, sho‘rxokli sur tusli qo‘ng‘ir tuproqlar, gipsli tuproqlar, taqirli sho'rxoksimon sur qo‘ng‘ir tusli tuproqlar. Surqo‘ng‘ir tusli tuproqlar sho‘rlangan bo‘lib, tuproqning har xil qatlamlarida suvda eriydigan tuzlar miqdori 0,3 % dan 2 % gacha boradi, sho‘rxoklarda esa tuzlar miqdori 2-3 % dan ko‘p boiadi. Shuningdek, sur-qo‘ng‘ir tusli tuproqlarning 10-70 sm chuqurligida gips qatlamlar mavjud. Sur-qo‘ng‘ir tusli tuproqlar turli tarkibli ona jinslarda shakllanganligi sababli, ularning mexanik tarkibi ham har xil, lekin ko'proq qumli va yengil qumloqlar uchraydi. Sur-qo‘ng‘ir tusli tuproqlada gumus, azot, fosfor va kaliy moddalari kam boiib, gumus 0,2-0,8 %, azot 0,02-0,006 %, fosfor 0,09-0,15 %, kaliy 0,20-1,82 % ni harakatchan fosfor 2,0-35,5 mg/kg, harakatchan kaliy esa 9,0-250 mg/kg ni tashkil etadi
Yaylovlaming holatini buzilishiga antropogen omillar (inson faoliyati ta’sirida yuz beradigan o'zgarishlar) ham katta ta’sir ko'rsatadi. Bunday omillarga quyidagilar kiradi: yaylovlarda me’yoridan ortiqcha chorva mollarmi uzluksiz boqish, yerga noto‘g‘ri ishlov berilishi, daraxt va butalarni kesish, turli konlarning ochilishi, oqova va chiqindi suvlarini oqizish, yangi yerlami ilmiy asossiz o'zlashtirish, sel tutgich, qor va qum to'sish, eroziyaga qarshi qilingan inshootlami buzish, o'simliklami kasallik va zararkunandalariga qarshi kimyoviy moddalami noto‘g‘ri qo'llash va hokazolar.