Kurs ishi bajardi: Boboqulov d tekshirdi

III. XULOSA
IV. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

Varaq
5321100 Kurs ishi

O’zg.. Varaq № hujjat Imzo Sana

KIRISH

Konchilik ilmini qazilgan joydagi foydali qazilmalarni aniqlash, tayyorlash, ishlab chiqarish, birlamchi qayta ishlab chiqarish texnologiyalari bilan bog’langan geologik,
kon-texnik, iqtisodiy va ekologik fanlarga bo’lish mumkin. Foydali qazilma konlarini

qazish texnologiyasi – ochiq, kombinatsiyalashgan, yer

osti va quduqli qazib olish

texnologiyasidir,

chunonchi quduqli

qazib

olish

suv, neft,

gaz va

qattiq

foydali

qazilmalarni qazib olish

texnalogiyasini o’z ichiqa

oladi.

Qattiq foydali qazilmalarni

quduq orqali qazib olish jarayoni

“Geotexnologiya”

deb

ataladi

ya’ni

foydali

qazilmalarni oquvchan holatga keltiradigan

boy qatlamlarga va

keyinchalik

quduqlar

orqali ularni chiqarib olishga ta’sir etuvchi fizik, kimyoviy

va fizik-kimyoviy

metodlar

haqidagi fandir.

Ochiq va yer osti texnologiyalarini

takomillashtirish ishning unumdorliligini keskin

oshishini va erishilgan

darajadan foydali

qazilmalarning

tannarxini

ta’minlab

bera

olmaydi. Shuning

uchun,

aynan hozirgi paytda chiqindi

jinslarning hosil qilmasdan

foydali qazilmalarni qazib olish uchun yangi yo’llar

qidiruvini olib borish, yer ostidan

odamlarni chiqarish, ish unumdorliligini keskin oshirish aktuallashgan.

An’anaviy qazib olish

jarayonlarida qazib olinayotgan mahsulotning sifati,

fizik

yoki kimyoviy xossalarida o’zgarish kuzatilmaydi, modomiki so’ngi mahsulot yer ostidan

maydalangan bo’lakli massa ko’rinishida chiqarib olinadi va faqatgina keyingi qayta ishlov berish jarayonida (ДСФ, ОФ) yangi xossalarga, ko’rinish va sifatga ega bo’ladi.
Rivojlanishning hozirgi bosqichida qazib olingan foydali qazilmalar juda qimmatga tushayapti va ularning foydali komponentlari oz miqdorda, ularning keyingi qayta
ishlanishi qazib olingan mahsulot qiymatiga mos kelmaydigan xarajatni talab etadi. Shuning uchun tog’ massasini yer ostidan qazib olish foydasiz bo’lib, yer qa’ridan faqat foydali komponentlarni ajratib qazib olish talab etilmoqda, ya’ni yer ostida qazish ishlari

tog’ massasini birlamchi	qayta ishlab chiqarish jarayoni bilan bog’lanishi lozim. Ushbu
o’tishni amalga oshirish	uchun tog’ amaliyotida va	foydali qazilmalarni	qazib olish
jarayonining yangi prinsiplari asosida yangi sifatli		o’zgarishlar bilan bir	qatorda olib

borilishi lozim.

Ochiq va yer osti qazish metodlaridan geotexnologiya metodlarining ahamiyatli farqi ularning solishtirma iqtisodiy baholash usullarini muayyan o’ziga xosligini keltirib
Varaq
5321100 Kurs ishi

O’zg.. Varaq № hujjat Imzo Sana

chiqaradi. Ochiq yoki yer osti qazish usullarida tog’ massasini olishadi, geotexnologiya usulida esa – tayyor mahsulot olinadi. Shubhasiz, mahsulotni turli xil ishlab chiqarish texnologiyalarini, shu jumladan qazib olish texnologiyasini ham, solishtirish va boyitish ham o’ziga xos xususiyatiga ega bo’ladi. Ishlab chiqarishning samaradorliligi solishtirma kapital mablag’, tannarx va ishning unumdorligiga ko’ra baholanadi. Undan tashqari variantlarni baholashda korxonaning rentabelliligi, sarflangan mablag’larning qoplanish muddati, qurilish vaqti, sarmoyaning hosildorlik koeffitsiyenti, yillik iqtisodiy foyda va tanqis uskunalar va materiallarga bo’lgan talabning tushishini inobatga olish lozim. Ijtimoiy omillarni– ishchilarning ish sharoitini ham hisobga olish lozim. Bu nuqtai nazardan geotexnologiya boshqa usullarga qaraganda perspektivliroq, chunki ular qazilayotgan joyda tozalash ishlarini olib borish uchun odamlarni ishtirok etishlarini talab etmaydi. Geotexnologiya kelajakka tegishli va u yer osti boyliklaridan oqilona foydalanish g’oyasini opimallashtirishga imkon beradi.

Varaq
5321100 Kurs ishi

O’zg.. Varaq № hujjat Imzo Sana

NAVOIY DAVLAT KONCHILIK INSTITUTI «Noyob va radioaktiv metall rudalarini qazib olish va qayta ishlash »KAFEDRASI Variant № -4
«Tasdiqlayman»

«NRM» kafedrasi mudiri

________ Halimov.I.U.

«___»_______2021 y.

«Geotexnologiya asoslari» fanidan kurs ishi

Talaba Boboqulov D guruh 21-19NRM

Kurs ishi rahbari

MANBA MA’LUMOTLARI:

1. Metall olishning koeffitsiyenti, E=0.6

2.Ishlab chiqarilayotgan maydonda metall zahirasi, P=2000 t

3. 
   Mahsuldor ertimaning zichligi,d=1.2 t/m3
   

3. 
   Ruda massasiga ishqorlaydigan eritma massasining nisbati,f=0.5 m
   
4. 
   Ishqorlaydigan eritma bilan ichlab chiqarilgan jinslarning o’rtacha zichligi, M=8 m
   

3. 
   Rudalarning zichlik hajmi, =2.7 t/m3
   

3. 
   Ishlab chiqarish maydoni, F=125000 m2
   
4. 
   Metall bo’yicha korxonaning yillik loyihaviy unumdorligi, MV=200 t
   
5. 
   Yillik belgilangan ish kunlarining soni, T=365 kun
   
6. 
   Eritma oqimining o’rtacha kengligi, b=5 m
   

3. 
   Filtrlanish tezligi,V=8 m/sut
   

3. 
   Bitta so’rib oluvchi quduqqa to’g’ri keladigan ishlab chiqarish maydoni,F0=175 m2
   
4. 
   Mahsuldor g’ovaklilik n=0.4
   

14. So’rib oluvchi va yuboruvchi quduqlar orasidagi o’rtacha masofa l=12 m

15. 
    Ishqorlanayotgan eritmada belgilangan erituvchining kontsentratsiyasi, Сp=0.006
    

15. 
    Olinayotgan eritmada erituvchining kontsentratsiyasi, CK=0.002
    

Eslatma:Kurs ishini bajarishda ko’rsatmalardan foydalanish, berilgan ishlab chiqarish amaliyoti, ma’ruza va amaliyot matreallari, zarur adabiyotlar va internet saytlari.

Rahbar	Talaba
_______________________	_______________________
_________________ (F.I.O. ,imzo)	_________________ (F.I.O. ,imzo
«_____»____________2021y.	Topshiriq olingan sana:
	«_____»____________2021 y.
	Topshiriqni bajarish muddati:
	«_____»____________2021 y.

Varaq
5321100 Kurs ishi

O’zg.. Varaq № hujjat Imzo Sana

1. 
   Mineral xom ashyolarning turiga ko’ra konlarning
   

kon-geologik sharoitining tahlili.

Foydali qazilma		konlarining joylanish sharoitlarini to’liq tavsiflab					berish uchun
konlarning geologik, gidrogeologik va geotermik joylanish				sharoitlarining		tavsiflanishi,
hamda	saqlovchi	jinslar	va foydali qazilmalar massivining fizik				va kimyoviy
xususiyatlarini o’z		ichiga	oluvchi “Fizik – geologik		sharoitlar” tushunchasidan
foydalanish mumkin.

Konlarning geologik tuzilishi va gidrogeologik sharoiti, massivning fizik va kimyoviy xususiyatlarini batafsil o’rganmasdan konlarni geotexnologiya usullari bilan qazish masalasini hal qilib bo’lmaydi.

Yuvish, eritish, ishqorli yuvish, yoqish, vozgonka va h.k.lar yordamida foydali qazilmalarning qobiliyatlarini aniqlab beruvchi xususiyatlari harakatlanish holatiga
o’tadi. Bu holatni biz foydali qazilmalarning geotexnologik xususiyati deb ataymiz.

Geotexnologiya		usullari bilan qazish ba’zi konlarda samarasiz, ya’ni bu usullarni
qo’llash uchun me’yor shartlari aniqlanadi va					ularni	aniqlash			metodikasi beriladi.
Konlarning	fizik-geologik		sharoitlari haqida ishonchli			ma’lumotni olish qazish ishlari
bo’yicha	loyihani	bajarishda		eng asosiy	masaladir.		Bu	masalaning		yechimi
geotexnologiya usllarini			qo’llash	imkoniyatini	beruvchi		fizik-geologik			faktorlarni
o’rganishga olib keladi.

Varaq
5321100 Kurs ishi

O’zg.. Varaq № hujjat Imzo Sana

2. Geotexnologiya usullarini qo’llash asoslari

O’rganilayotgan hodisalarga universal yondashuvlik geotexnologiyaga xosdir. Foydali qazilmalarni qazib olish jarayonlarini o’rganish va ularning parametrlariga kimyoviy va fizikaviy usullar bilan ta’sir etuvchi geotexnologiyada fizika, kimyo, geotexnologiya va tog’ ishlarining metodlari qo’llaniladi. Bu o’z o’rnida jarayonlarni baholash va ularni o’rganib qo’llay olish imkonini beradi.
Hozirgi vaqtda quyidagi geotexnologiya usullari keng qo’llaniladi: yer ostini ishqorga solish – rangli, noyob va radioaktiv metallarni qazib olish uchun ishlatiladi; yer osti qorishmasi – tuz konlarini o’zlashtirishda va yer osti sig’imlarini tuzishda; yer osti eritmasi – oltingugurtni qazib olishda ishlatiladi; yer ostini gazlashtirish – ko’mir, slanes, torfdan gazsimon holatga aylantirish yo’li bilan foydali xomashyoni olish metodlari; suv yordamida quduqli qazib olish – gidromexanik buzilish orqali foydali qazilmalarni harakatlanish holatiga keltirishga asoslangan metod.
Aniq geologik jarayonlar – magmatizm, metamorfizm, buzilish va cho’kish (sedimentatsiya) – natijasida paydo bo’lgan foydali qazilmalar ko’pincha yer ostida ba’zi bir turdagi birikmalar shaklida bo’lishadi. Foydali qazilmalarning barqaror tabiiy birikmalar soni uch mingdan oshmaydi. Har bir mineral o’zinig kimyoviy, fizikaviy xususiyatlari va ichki tuzulishi bilan tavsiflanadi.
Kimyoviy tarkibiga ko’ra minerallar oddiy moddalarni chiqarishadi – sulfidlar, galoidlar va yer qarining asosiy massasi hisoblanadigan kislorodli birikmalar. Ko’p gina minerallar kristall va ayrimlari esa amorf tuzilishga ega.
Minerallarning fizikaviy xususiyati juda xilma-xildir. Bu xususiyatlar minerallarning kimyoviy tarkib va tuzilishiga bog’liq. Foydali qazilmalarning minerallari alohida kristall cho’kmalar shaklida yer qobig’ida joylashadi.
Geotexnologiya usullari uchun hajm, shakl, va (urug’,) agregat, ulanishlarning o’zaro joylashishi bilan aniqlanadigan tog’ jinslarning tuzilishini va ularning joylanish shakli va tuzilishini bilish muhum.
Geotexnologiyada alohida olingan tog’ jinslar va foydali qazilmalarni o’rganib chiqib bo’lmaydi, qattiq, suyuq yoki gazsimon fazada mavjud turli xil komponentli bir yoki bir necha turdagi geterogen tizimga ega bo’lgan tog’ sharoitini o’rganib chiqish zarur.
Varaq
5321100 Kurs ishi

O’zg.. Varaq № hujjat Imzo Sana

3. Geotexnologiya usulini muayyan sharoitlarga asoslash
Har bir geotexnologiya usulining negizi yo fizikaviy yo kimyoviy jarayonga asoslangan. Uni amalga oshirish uchun tog’ sharoitining texnika parametrlari va ko’rsatgichlariga ta’sirini bilish lozim. Qo’llanilayotgan usul yer ostidan foydali qazilmalarni ajratib olishni ta’minlab berishi lozim va tejamli bo’lishi kerak; foydali qazilmalarning kimyoviy va mineralogik tarkibi ularni harakatlanish holatiga o’tishini ta’minlashi lozim; saqlovchi jinslar foydali qazilmalarni qazib olish bo’yicha texnologik jarayonni o’tkazish imkonini ta’minlab berishi kerak; qatlamning morfologiyasi, ma’danlarning tekstura va strukturasi foydali qazilmalarga ishchi omillarning (gaz, havo) kirishini ta’minlashi lozim. Sanab o’tilgan talablar har bir geotexnologik usulga mos ravishda konkretlashtiriladi.
Foydali qazilmalar sifatiga qo’yiladigan talablar: konlarning rejali qazilishi uchun blokdagi foydali komponentlarning minimal sanoat tarkibi; foydali komponentlarni sanoat qazib olinishining minimal qiymati; foydali qazilmalarning ishlov berishga qulayligi; zahiralarning sanoat konturiga kiritish uchun namunadagi foydali komponentlarning chegara miqdori.
Kon joylanishining tog’- geologik sharoitlariga qo’yilgan talablar: joylanish chuqurligi; foydali qazilmalar va saqlovchi jinslarning fizikaviy xususiyati; qatlamning minimal sanoat qalinligi; qatlamning gidrogeologik parametrlari – ochishning darajasi, yetkazib berish va tushirish nuqtalarigacha bo’lgan masofa va boshqalar. Eng muhim talablardan biri bu foydali komponentlarning qatlam qalinligi bilan bog’liqligini aks ettirivchi qatlamning minimal unumdorliligi.
Bu yerda konlarni ishlab chiqarish sharoitlarini va ko’pgina usullar uchun umumiy bo’lagan eng asosiy talablar sanam o’tlagan. Qolgan talablar aniq konlar uchun tabiiy sharoitlarda texnologik tadqiqotlar asosida belgilanadi.


Varaq
5321100 Kurs ishi

O’zg.. Varaq № hujjat Imzo Sana

4. 
   Geotexnologiya usuliga muvofiq qatlamlarni ochish, tayyorlash va qazib