Kurs: I guruh(lar): Fan

III. Yangi mavzu bayoni:
a) yangi mavzuning nomlanishi: Somatik va vegetativ nerv sistemalari. Nerv sistemasining kasalliklari va gigiyenasi
b) yangi mavzu rejasi:
1) Somatik va vegetativ nerv sistemalari.
2) Nerv sistemasining kasalliklari va gigiyenasi
d) yangi mavzu bayon matni:
VEGETATIV NERV TIZIMINING TA'SIRI

A’zo	Simpatik bo‘limining ta’siri	Parasimpatik bo‘limining ta’siri
Yurak	Qisqarishlar ritmini tezlashtirib, kuchini oshiradi	Qisqarishlar ritmini sekinlashtirib, kuchini kamaytiradi. Toraytiradi.
Yurak tomirlari	Kengaytiradi
Arteriyalar	Toraytiradi, qon bosimini oshiradi	Kengaytiradi, qon bosimini pasaytiradi
Hazm yo‘li	Peristaltikani susaytiradi.	Peristatilkani tezlashtiradi
Taloq	Qisqartirib, ichidan qon haydab chiqaradi	Ta’sir ko‘rsatmaydi
Jigar	O‘t yo‘llari va o‘t pufagini bo‘shashtirib, sfinkterni toraytiradi, bu o‘t to‘planishga yordam beradi.	O‘t yo‘llarini toraytirib, sfinkterni bo‘shashtiradi, bu o‘t yo‘llaridan o‘t chiqishiga olib keladi.
Buyraklar	Tomirlarini toraytirib, diurezni kamaytiradi.	Ta’sir ko‘rsatmaydi
Qovuq	Qovuqni bo‘shashtirib, sfinkterini qisqartiradi	Qovuqni qisqartirib sfinkterini bo‘shashtiradi
Ter bezlari	Sekretsiyasini kuchaytiradi	Ta’sir ko‘rsatmaydi
Ko‘z rangdor pardasining muskul tolalari	Ko‘z qorachig‘ini kengaytiradi.	Ko‘z qorachig‘ini toraytiradi
Sochini tikkaytiradigan muskullar	Qisqartiradi (sochlar tikkayadi)	Bo‘shashtiradi (sochlar teriga taqalib turadi)

Markaziy nerv sistemasining kasalliklari. Bosh va orqa miyani ustidan o‘rab turgan pardalaming yallig‘lanishi meningit deb atala­di. Bunda bemoming boshi og‘riydi, tana harorati ko‘tariladi, ko‘ngli aynib, qayt qiladi. Xastalik og‘ir kechganda bemor hushini yo‘qotishi va unda tirisliish belgilari yuzaga kelishi mumkin.
Bosh miya to‘qimasining yallig Ian ishi ensefalit, deb ataladi. Bu yuqorida aytilgan meningit kasalligini o‘z vaqtida davolamaslik tufayli yoki gripp, qizamiq, suvchechak, quloqning yiringli yallig Ian ishi va boshqa xastaliklar oqibatida yuzaga kelislii mumkin. Bu xastalikda bemoming tana harorati ko‘tariladi, umumiy ahvoli og‘irlashadi.
Orqa miya to‘qimasining yallig Ian ishi miyelit deb ataladi. Bu ka­sallik ko‘pincha bolalarda uchraydi, uni maxsus viruslar qo‘zg‘atadi va poliomiyelit kasalligi deyiladi— orqa miya nerv hujayralarining yalliglanishi, poli — ko‘p degan ma’noni bildiradi, ya’ni poliomiyelit orqa miya bir nechta segmentlari nerv to‘qimasining yalliglanishidir.
Kasallikning belgilari orqa miyaning zararlangan segmentlari tomonidan boshqariladigan ishchi a’zolaming sezuvchanligi va harakatlanishi susayishi yoki butunlay yo‘qolishidan iborat. Masa­lan, qo‘l-oyoq muskullari ishini boshqaradigan nerv hujayralari zararlansa, mazkur qo‘l va oyoqda oldin og‘riq sezilib, so‘ngra ular falajlanib qoladi. Muskullaming tarangligi yo‘qolib, qo‘l-oyoq lattadek osilib qoladi. Yuqoridagi xastalik belgilari sezilishi bilanoq, asab kasalliklari shifokoriga murojaat qilish kerak.