|
Қурбонов Фарруҳ Азам ўғли
Магистрант
Тошкент
Молия
институти 2-босқич магистранти
Курбанов
Фаррух
Магистр
Ташкентского
финансового
института, 2 ступень.
Kurbanov Farrukh Master's degree of
Tashkent Financial Institute, 2nd stage
Абдужалилов Жаҳонгир
Магистрант
Тошкент
Молия
институти 2-босқич магистранти
Абдужалилов Жаҳонгир Магистр
Ташкентского
финансового
института, 2 ступень.
Abdujalilov Jahongir Master's degree
of Tashkent Financial Institute, 2nd
stage
Чет эл валютасидаги операциялар бўйича курс фарқлари
ҳисоби, аудити ва уларни солиққа тортишнинг ўзига хос
хусусиятлари
Учет, аудит и налогообложение курсовых разниц по
операциям с иностранной валютой
Accounting, audit and taxation of exchange rate differences on
operations with foreign currency
Аннотация. Ҳозирги кунда Республикамизда олиб борилаётган иқтисодий
ислоҳатлар жараёнида экспорт-импорт операциялари муомаласида валюта
операцияларини ўрганиш зарурияти вужудга келади.
Аннотация. В настоящее время в процессе экономических реформ в
республике возникает необходимость изучения валютных операций в экспортно-
импортных операциях.
Annotation. At present, in the process of economic reforms in the Republic,
there is a need to study foreign exchange transactions in export-import transactions.
Калит сўзлар. Валюта, Пул, Аудит, Курс фарқи, Солиқ.
Ключевые слова. Валюта, деньги, аудит, обменный курс, налог.
Key words. Currency, Money, Audit, Exchange Rate, Tax.
Глобаллашув жарёнида дунё мамлакатлари бир-бири билан савдо-
иқтисодий алоқалар олиб бориши натижасида ўзаро валюта операциялари
вужудга келади. Валюта операциялар бўйича муомалаларни яхлит бир тизимга
келтириш ва ҳисобини юритишда бизнес тили ҳисобланган бухгалтерия ҳисоби
маълумотларига таянилади.
Бугунги кунда мамлакатимизда аҳолининг тадбиркорлик даражасини
ошириш ва уларга кенг шароитлар яратиш мақсадида кенг кўламли ишлар амалга
оширилмоқда.
Мазкур ислоҳатлар Ҳукумат томонидан қабул қилинган ҳужжатларда
ўзининг ёрқин ифодасини топган.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 2 сентябрдаги
ПФ-5177-сон “Валюта сиёсатини либераллаштириш бўйича биринчи навбатдаги
чора-тадбирлар тўғрисида”ги Фармони билан юридик шахсларга ўз
маблағларини банкларда чет эл валютасига чекловларсиз эркин конвертация
қилиш ҳуқуқи берилган.
Ўзбекистон Республикасининг “Валютани тартибга солиш тўғрисида”ги
Қонуни бугунги кунда мамлакат валюта бозори эркинлашиши ва экспорт
имкониятлари кенгайишида устувор асос бўлиб хизмат қилмоқда.
Шунингдек, мазкур Қонунга асосан Марказий банк валюта операциялари
бўйича бухгалтерия ҳисоби, статистик ҳисоботлар ва бошқа ҳисоботлар
мақсадлари учун, шунингдек Ўзбекистон Республикаси ҳудудида божхона ҳамда
бошқа мажбурий тўловларни ҳисоблаб чиқариш учун валюта курсини мунтазам
равишда белгилаб боради.
Хўжалик юритувчи субъектлар молия-хужалик фаолиятини амалга
ошириш жараёнида вужудга келадиган валюта операциялари ҳисоби
бухгалтерия ҳисоби тўғрисидаги қонун-хужжатлари билан тартибга солинади.
Ўзбекистон Республикасининг “Бухгалтерия ҳисоби тўғрисида”ги
Қонунига мувофиқ, Ўзбекистон Республикасида барча хўжалик юритувчи
субъектлар миллий валютада ― сўмда бухгалтерия ҳисобини юритади ва
молиявий ҳисоботларни тақдим этади.
Корхоналар баланснинг валюта моддаларини ҳар ой ҳисобот ойининг
охирги санаси ва хўжалик операцияларни амалга ошириш санасида Марказий
банк курси бўйича қайта баҳолашни амалга оширади.
Қайта баҳолаш ва курс фарқларини аниқлаш мақсадида баланснинг валюта
моддаларига қуйидагилар киради:
- кассадаги ва банк ҳисобварақларидаги валюта маблағлари;
- тўланиши ёки олиниши чет эл валютасида белгиланган дебиторлик ва
кредиторлик қарзлари, кредитлар ва қарзлар, пул эквивалентлари ва бошқа
активлар ва мажбуриятлар.
Қуйидагилар қайта баҳоланмайди:
- чет эл валютасида харид қилинган хўжалик юритувчи субъектнинг
асосий воситалари, номоддий активлари, ўрнатиладиган асбоб-ускуналари,
капитал қўйилмалари, товар-моддий захиралари;
- хўжалик юритувчи субъект, шунингдек хорижий инвестициялар
иштирокидаги корхоналар устав капиталининг миқдорлари ва таъсисчилари
(иштирокчилари) улушларининг нисбати;
- устав капиталига ва акцияларга инвестициялар.
22-сон БҲМС қоидаларига асосан, чет эл валютасида ифодаланган
активлар ва мажбуриятларни ҳисобга олиш бўйича бухгалтерия ҳисобининг
меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатларига мувофиқ юзага келган (келиб чиққан) курс
фарқлари, хўжалик юритувчи субъектнинг молиявий натижаларига тўғридан-
тўғри олиб борилади.
МҲҲС (IAS) 21 «Валюта курслари ўзгаришининг таъсири» га мувофиқ
вужудга келадиган курс фарқлари молиявий-хўжалик фаолияти натижаларига
улар юза келишига қараб олиб борилади.
Бугунги кунда 22-сон БҲМС “Чет эл валютасида ифодаланган активлар ва
мажбуриятларнинг ҳисоби” МҲҲС (IAS) 21 “Валюта курслари ўзгаришининг
таъсири”га тўлиқ мослаштирилган ҳолда амлиётга жорий этилган.
Баланснинг валюта моддаларини ҳар ой қайта баҳолаш натижасида
вужудга келадиган курс фарқлари тўғридан-тўғри олиб бориш усули ёрдамида
молиявий-хўжалик фаолияти натижаларига пайдо бўлишига қараб олиб
борилади ва бухгалтерия ҳисобида қуйидаги счётларда акс эттирилади:
- ижобий курс фарқи – 9540 «Валюталар курслари фарқидан даромадлар»
счётининг кредети бўйича;
- салбий курс фарқи – 9620 «Валюталар курслари фарқидан зарарлар»
счётининг дебети бўйича.
Хўжалик юритувчи субъектлар молия-хўжалик фаолиятини аудитини
ўтказишда валюта операциялари муҳим аҳамият касб этади. Аудитни ўтказишда
шартномалар, инновойс, товар киримини ҳисобга олувчи Товар-юк
Декларациялари текширилади.
Ўзбекистон Республикаси Солиқ кодекси 320-моддасига мувофиқ
баланснинг валюта моддаларини қайта баҳолашда, шунингдек чет эл валютасида
операцияларни амалга ошириш чоғида юзага келадиган курсдаги ижобий
(салбий) фарқ бухгалтерия ҳисоби тўғрисидаги қонун ҳужжатларига мувофиқ
жами даромадлар (харажатлар) таркибига киритилади.
Юқоридагилардан келиб чиқиб, фойда солиғи ҳисоб-китобида валюта
курсидаги ижобий фарқ суммалари жами даромад таркибига киритилишини,
валюта курсдаги салбий фарқ суммалари эса харажатлар таркибига
киритилишини ҳисобга олиб, даромадлар ва харажатлар ўртасидаги ижобий
фарқ фойда солиғининг солиқ базаси ҳисобланади ва белгиланган тартибда
солиққа тортилади.
Ўзбекистон Республикаси Солиқ кодекси 463-моддасига мувофиқ
бухгалтерия балансининг валюта моддаларини қайта баҳолаш чоғида курсдаги
ижобий ва салбий фарқлар ўртасидаги ижобий сальдо айланмадан олинадиган
солиқни ҳисоблаш объекти сифатида қаралади. Шунингдек, Солиқ кодекси 463-
моддасига асосан курсдаги салбий фарқ суммаси курсдаги ижобий фарқ
суммасидан ортиқ бўлган тақдирда салбий қолдиқ суммаси айланмадан
олинадиган солиқни ҳисоблаб чиқаришда солиқ базасини камайтирмаслиги
белгиланган.
Фойдаланилган адабиётлар рўйхати:
1. К.Аҳмаджонов, И.Якубов “Аудит асослари” Тошкент Иқтисод-молия
2010й. 288б.
2. Интернет маълумотлари асосида
- Mf.uz
- Naba.uz
Do'stlaringiz bilan baham: | 
