Курашиш дарслик “Akademiya” Тошкент – 2022

“Демократия турлари (В-дем)”
– Varieties of Democracy (V-Dem) – де
-
мократия даражасини концепциялаш ва ўлчашга оид янгича ёндашув
-
дир. В-Дем лойиҳаси демократиянинг eттита юқори даражадаги тамо-
йиллари: сайлов, либераллик, демократик жараёнларда иштирок этиш, 
маслаҳатлашув, тенглик, мажоритар ва консенсуал (розилик)ни ажратиб 
кўрсатади ва бу тамойилларни ўлчаш учун маълумотларни тўплайди.
В-Дем бутун дунё бўйлаб 3000 дан ортиқ олимлар билан ҳамкорлик 
қилади. 
Мазкур рейтинг мамлакатларни “0.00” баллдан “1.00” баллгача шка
-
лада баҳолайди. Мазкур рейтинг 
6 та суб-рейтинг
лардан иборат бўлиб, 
2021 йил ҳисоботида Ўзбекистон улардан 
3 та
сида (либерал демократия 
индекси, либерал компонентлар индекси, консультатив компонентлар 
индекси) юқорилашга эришди. Тенг ҳуқуқлиликни таъминлаш бўйича эса, 
0.47 балл билан Ўзбекистон 124-ўринни эгаллаган.

---

244
Юқорида келтириб ўтилган 7 та манба “Transparency International”нинг 
умумий рейтингини шакллантириш учун асос бўлувчи манбалар 
ҳисобланиб, уларнинг ҳар бири суб-рейтинг, суб-индекс, суб-факторлар 
ва бўлимларга бўлинади.
Мазкур рейтинг ва индекслар, мамлакат сиёсий, ижтимоий ва 
иқтисодий ҳаётининг барча соҳаларини баҳолайди ва уларнинг нати
-
жалари бевосита “Transparency international”нинг коррупцияни қабул 
қилиш индексига таъсир ўтказади.
Юқоридагилардан шуни хулоса қилиш мумкинки, Ўзбекистон 
мазкур рейтинг ва индекслар (шунингдек, улардаги суб-рейтинг ва 
суб-индекслар) нинг деярли барчасида барқарор ўсишга эришмоқда.
“The Worldwide Governance Indicators”
(WGI) – 1996-2020 йил
-
лар давомида 200 дан ортиқ мамлакат учун бошқарувнинг 
6 та
кенг 
йўналиши бўйича ҳисобот беради:
овоз (сайлов) ва жавобгарлик;
сиёсий барқарорлик ва зўравонлик/терроризмнинг йўқлиги;
ҳукуматнинг самарадорлиги;
норматив сифат;
қонун устуворлиги;
коррупцияга қарши назорат.
WGI 30 дан ортиқ асосий маълумотларнинг манбаларига асосланган 
бошқарувнинг композицион кўрсаткичлари
101
ҳисобланиб, ушбу маъ
-
лумотлар бирлаштирилиб, комплекс таҳлил қилинади ва камчиликлар 
аниқланади. 
WGI 30 дан ортиқ мавжуд маълумот манбаларидан ахборотларни 
жамлайди ва умумлаштиради, улар фуқаролар, тадбиркорлар ва бутун 
дунё бўйлаб давлат, хусусий ва ННТ секторларидаги экспертларнинг 
бошқарувнинг турли жиҳатлари сифатига оид қарашлари ва тажрибала
-
ри ҳақида ҳисоботни тақдим этади.
WGI тўрт хил турдаги маълумотларга асосланади:
фирмалар ва уй хўжаликлари ўртасида ўтказилган сўровлари 
– мисол учун, Афробарометр сўровлари, Gallup World Poll va Global 
Competitiveness Report сўрови;
тижорий бизнес маълумотларини yeтказиб берувчилар – жумладан, 
Economist Intelligencye Unit, IHS Markit, Political Risk Servicyes;
нодавлат ташкилотлар – жумладан, Global Integrity, Freedom House 
ва мухбирлари;
101
Манба. URL:https://info.worldbank.org/governance/wgi/Home/Documents# 
wgiDataSources

---

245
давлат сектори ташкилотлари – жумладан, Жаҳон банки ва минта-
қавий ривожланиш банкларининг CPIA баҳолашлари.