Kumush va uning birikmalari

Kumush va uning birikmalari

Kumush oltindan keyin eng ko’p ishlatiladigan qimmatbaho metallar qatoriga kiradi. Zargarlik buyumlaridan tortib to sog’liqgacha bo’lgan ko’plab mahsulotlarda kumush izlarini ko’rish mumkin.
Kimyoviy belgisi: Ag
Lotincha nomi: Argentum
Atom raqami: 47
Davr: 4
Nisbiy atom massasi: 107.8682
Guruh: 1.A
Oksidlanish darajasi:  1, 2
Elektron konfiguratsiya: [Kr] 4d¹⁰ 5s¹
Aggregatsiya holati: Qattiq
CAS raqami: 7440-22-4
Ochilishi: Qadimdan maʼlum
Ionlanish energiyasi [eV]: 7.57
Elektrmanfiylik: 1.93
Zichligi: 10.5 g /sm³
Kumush eng muhim qimmatbaho metall elementlardan biridir. Zargarlik sanoatida oltindan keyin eng ko’p afzal ko’rilgan metall kumush, shuningdek, zanglamaydigan tuzilishi, porlashi va kimyoviy xususiyatlari bilan elektrotexnika va elektronika sanoatining muhim qismidir. Bundan tashqari, bu aksessuarlar va bezaklar uchun afzal koʻradiga metalldir.

Kashf etilish tarixi

Miloddan avvalgi 3000 yildan boshlangan tarixga ega kumush oltin va misdan keyin topilgan metallardan biridir. Misrliklar miloddan avvalgi 3100 yilda, forslar va xitoylar miloddan avvalgi 2500 yilda foydalanganligi haqida ma’lumotlar mavjud. Kumushdan yasalgan zargarlik buyumlari 1800-yillarda Anadoludagi ba’zi tarixiy topilmalarda ishlatilganligi aniqlandi. Qadimgi Yunonistonda kumush konlari bo’lgan. Rimliklarga birinchi marta miloddan avvalgi 800 yilda pul sifatida ishlatilgan kumush ishlatilganligi taxmin qilinmoqda. Miloddan avvalgi 700-yillarda Lidiyaliklar kumush tangalardan foydalanganlar. O’rta bronza davriga oid ba’zi qabrlardan ham oltin va kumush taqinchoqlar topilgan. Anadoludagi Gaziantep, Kilis va Adiyaman hududlarida olib borilgan arxeologik qazishmalarda topilgan kumush taqinchoqlar kumush tarixiga oydinlik kiritdi.
O’rta davrida Rimliklar jarohatlar, kuyishlar va jarohatlarni davolash uchun kumushning kichik bo’laklaridan foydalanganlar. Qadimgi Yunonistonda kumush bakteriyalardan suv va stakan va idishlarni tozalash uchun ishlatilgan. Ushbu davrda kumush idishlar suvni toza va toza tutadi degan fikr bor edi. Ma’lumki, Evropada vabo kasalligidan himoyalanishni istagan lo’lilar vabo epidemiyasi paytida tanalariga kumush zarralarini kiritadilar. Biroq, kumush bilan zaharlanish holatlari lo’lilarda kumushni ma’lum miqdordan yuqori miqdorda iste’mol qilish natijasida ko’rilgan.
Norvegiya, Kolorado va Perudagi ba’zi qazishmalarda ishlov berilgan kumush quymalar topilgan. 8 tonnalik kumush blok 1860 yilda Ispaniyada olib borilgan qazishma paytida topilgan. Kumush Evropa shohliklarida boylik belgisi edi. Masalan, Perudagi Potoski konlaridan olingan kumush tufayli Ispaniya qirolliklari 250 yil ichida katta yutuqlarga erishdilar. Britaniya valyutasi Sterling ham kumush nomi bilan atalgan. Nemis Easterling oilasi a’zolari 1215 yilda Angliya qiroli Jon nomidan pul bosib chiqarishga mas’ul edilar. Oilaning qat’iyatliligi va pul zarb qilishda halolligi sababli, ingliz valyutasi oilani ifodalovchi «Sterling» deb nomlangan.
Kumush zargarlik buyumlari, sog’liqni saqlash va sanoat kabi ko’plab sohalarda rivojlanib ajralmas metallga aylandi.
Kimyoviy xossalari
Oq kulrang va sof shaklda tabiatdagi eng yorqin metall bo’lgan kumushning kimyoviy belgisi «Ag» dir. Bu belgi lotin tilini anglatuvchi ‘Argentum’ so’zidan olingan. Bu elementlar jadvalining IB guruhidagi og’ir va o’tish metallidir. Bu noyob metall elementlar guruhiga tegishli. Atom raqami 47 bo’lgan kumushning atom og’irligi 107,87 grammni tashkil qiladi. 962 °C eriydi, 1952 °C da qaynaydi.
Kumush inert metall bo’lib, nisbatan past reaktsiya qobiliyatiga ega, u xlorid va suyultirilgan sulfat kislotalarda erimaydi. Biroq, oksidlovchi muhitda (azot, issiq konsentrlangan sulfat kislotada, shuningdek erkin kislorod ishtirokida xlorid kislotada) kumush eriydi: