Kristallarning sodda shakllari – rombik, prizma, trigonal, piramida, tetrogonal dipiramida, GEKSOGONAL prizma, geksaedr, oktaedr, rombododekedr va boshqalarning tuzilishini o’rganish reja

KRISTALLARNING SODDA SHAKLLARI – ROMBIK, PRIZMA, TRIGONAL, PIRAMIDA, TETROGONAL DIPIRAMIDA, GEKSOGONAL PRIZMA, GEKSAEDR, OKTAEDR, ROMBODODEKEDR VA BOSHQALARNING TUZILISHINI O’RGANISH
REJA:

1. 
   Kristallarning turlari
   
2. 
   Kristallarning sodda shakllari
   
3. 
   Ba`zi kristallarning tuzilishi
   

Kristallilik reshetkalar - a - almaz (S), b - grafit (S)

Kristallar uch xil geometrik elementlardan: qirralari, yonlari va uchlaridan iborat bo’ladi. Yonlari tekis-silliq yuzalari, yonlarining o’zaro kesishishidan xosil bo’lgan to’g’ri chiziq kristallning qirrasi xisoblanadi. Qirralarning kesishgan nuqtasi uning uchi deb yuritiladi.

Kristallografiya kristallar haqidagi fan bo’lib, ularning kelib chiqishi, o’sishi, shakllari, ichki tuzilishi va fizikaviy xususiyatlarini o’rganadi. Moddalarning kristall tuzilishini xosil qilishda qatnashuvchi zarrachalarning ma'lum qonuniyatga asosan tartibli xolda fazoviy joylashishini ko’rsatadigan tasviri kristallarning fazoviy panjarasi deb ataladi.
Kristalning geometrik shakli. yo- yon tomonlari ; q- qirrasi ; u- uchlari ;



Fazoviy panjarada neytral atomlar yoki zaryadlangan atomlar (ionlar) yoki atomlar gruppasi (molekulalar) joylashgan o’rnini ko’rsatuvchi nuqtalar panjara tugunlari deyiladi.
Kristallar geometrik shakllarini sodda (kub, tetraedr, oktaedr va x.k) yoki murakkab (prizma, piramida va x.k) turlarga ajratish mumkin. Kub-oltita teng kvadrat yonlardan tuzilgan shakl Romboedr-oltita rombik ko’rinishdagi yonlardan iborat shakl. Tetroedr-yonlari parallel bo’lmagan to’rtta o’xshash va teng uchburchak yonlardan iborat shakl. Oktaedr-sakkizta teng tomonli uchburchaklik yonlardan tuzilgan geometrik shakl.
Kristall hujayra- cheksiz parallelepipedlar to'plamining mos nuqtalarida joylashgan, bo'shliqni to'liq to'ldiradigan, teng, parallel yo'naltirilgan va butun yuzlar bo'ylab qo'shni bo'lgan elementar zarralar to'plami. (1-rasm).
Kosmik panjara strukturasining elementlari:
1. Tugunlar- panjarada ma'lum bir pozitsiyani egallagan elementar zarralar.
2. Qator- bir to'g'ri chiziqda ma'lum bir teng oraliqda joylashgan tugunlar to'plami, qator oralig'i deb ataladi.
3. Yassi to'r- bir tekislikda joylashgan tugunlar to'plami.
4. Elementar hujayra- yagona parallelepiped, uning takrorlanishi fazoviy panjara hosil qiladi.
Matematik Avgust Bravais jami atigi 14 ta tubdan farqli panjara bo'lishi mumkinligini isbotladi. Birlik hujayra parametrlari kristall panjara turini aniqlaydi.
Kristall- elementar zarrachalar muntazam ravishda kristall panjara shaklida joylashgan muntazam ko'pburchak shaklidagi qattiq jism.
Kristall cheklash elementlari:
· Yuzlar (silliq tekisliklar);
· Qirralar (yuzlarning kesishish chiziqlari);
· Vertex (qirralarning kesishish nuqtasi).