Kriptografiya tariyxi ha`m rawajlaniwi

Kriptografiya tariyxi ha`m rawajlaniwi

Joba:

Kiber xavfsizlik degenimiz ne 3

Kiberxavfsizlikka qawipler. 4

Dos hújimler 5

Kiberxujumlarden qorganiw usılları. 7

TCP-IP protokollar steki 8

Simmetrik kriptotizimler. 10

Asimmetrik kriptotizimler. 11

Parollar menejeri 12

Tiykarǵı ádebiyatlar 16

Kriptografiya haqqında tiykarǵı túsinikler

«Kriptografiya» termini daslep «yashirish, jazıwdı jasırıp qoyıw» mánisin ańlatadı. Birinshi, ret ol jazıw payda bolǵan dáwirlerdayoq aytıp ótilgen. Házirgi waqıtta kriptografiya degende hár qanday forma daǵı, yaǵnıy diskta saqlanatuǵın sanlar kórinisinde yamasa esaplaw tarmaqlarında uzatılatuǵın xabarlar kórinisindegi informaciyanı jasırıw túsiniledi. Kriptografiyani nomerler menen kodlanıwı múmkin bolǵan hár qanday informaciyaǵa salıstırǵanda qóllaw múmkin. Jasırınlıqtı támiyinlewge qaratılǵan kriptografiya keńlew qollanılıw sheńberine iye. Anıqlaw aytqanda, kriptografiyada qollanılatuǵın usıllanıń ózi informaciyanı qorǵaw menen baylanıslı bolǵan kóp processlerde isletiliwi múmkin.

Kriptografiya informaciyanı ruxsatsız kirisiwden qorǵawlap, onıń jasırınlıǵın támiyinleydi. Mısalı, tólew betlerin elektron pochta arqalı uzatıwda onıń ózgertiliwi yamasa jalǵan jazıwlardıń qosılıwı múmkin. Bunday jaǵdaylarda informaciyanıń támiyinlew zárúriyatı payda boladı. Ulıwma alǵanda kompyuter tarmaǵına ruxsatsız kirisiwdiń ulıwma aldın alıw múmkin emes, lekin olardı anıqlaw múmkin. Informaciyanıń pútinligin tekseriwdiń bunday procesi, kóbinese, informaciyanıń haqıyqıylıǵın támiyinlew dep ataladı. Kriptografiyada qollanılatuǵın usıllar kóp bolmaǵan ózgertiwler menen informaciyalardıń haqıyqıylıǵın támiyinlewi múmkin.

Kriptografik giltni qollap, shifrlaw algoritmınıń ózinde qorǵawǵa bolǵan talaplardı kemeytiw múmkin. Endi qorǵaw ob'ekti retinde tek gilt xızmet etedi. Eger giltdan nusqa alınǵan bolsa, onı almastırıw múmkin jáne bul kodlastırıwshı kitap yamasa kesteni almastırıwdan kiyim-kenshek bolıp tabıladı. SHuning ushın da kodlastırıw emes, bálki shifrlaw informaciya - kommunikatsiyalar texnologiyalarında keń qo'lamda qollanılıp atır. Sırlı (jasırın ) baylanıslar tarawdıń kriptologiya dep aytıladı. Bul sóz grekshe «kripto»- sırlı hám «logus»- habar mánisin bildiriwshi sózlerden ibarat. Kriptologiya eki jónelis, yaǵnıy kriptografiya hám kriptoanalizden ibarat.

Kriptografiyaning wazıypası xabarlardıń jasırınlıǵın hám haqıyqıylıǵın támiyinlewden ibarat.

Kriptoanalizdiń wazıypası bolsa kriptograflar tárepinen islep shıǵılǵan qorǵaw sistemasın ashıwdan ibarat.

Házirgi kúnde kriptotizimdi eki klasqa ajıratıw múmkin:

• simmetriyali bir giltlik (jasırın gilt);

• assimetriyali sistemalarda tómendegi eki mashqala ámeldegi:

• Informaciya almasıwında qatnasıw etiwshıler qanday jol menen jasırın giltni bir- birlerine uzatıwları múmkin?

• Jiberilgen xabardıń haqıyqıylıǵın qanday anıqlasa boladı?