|
PЕDАGОGLАRNING O‟QUVCHILАR BILАN O‟ZАRО
MUОMАLАSI
RЕJА:
1.
Muloqot haqida tushuncha
2.
Muloqot va faoliyat
3.
Pedagogik muomala madaniyati
4.
Tаrbiya pеdаgоgik kаtеgоriya sifаtidа
5.
Mulоqоt tаrbiya vоsitаsi sifаtidа, mulоqоtning ijtimоiy аsоslаri
6.
Pеdаgоgik mulоqоt vаzifаlаrini аmаlgа оshirish vоsitаlаri
7.
Bugungi kun pеdаgоglаrining o‘quvchilаr bilаn o‘zаrо muоmаlаsi
TAYANCH IBORALAR:
Muloqot, pedagogik muloqot; pedagogik muomala, pedagogik faoliyat;
pedagogik madaniyat, tаrbiya, muomala va munosabat, motivatsiya, insonparvarlik,
muloqot jarayoni
1. Muloqot haqida tushuncha
Muloqot (arabcha so‗z bo‗lib – ―uchrashish, ko‗rishish; qabul qilish‖ ma‘nosini
anglatadi) insonlar o‗rtasidagi o‗zaro aloqalar va fikr almashuv shaklining bir turidir.
Shunday ekan, inson muloqot jarayonida ijtimoiy tajriba, ta‘lim-tarbiya, turli
munosabatlar, axloqiy me‘yorlar, g‗oya va mafkura omillari ta‘sirida yashab,
ijtimoiylashadi va barkamol shaxs sifatida shakllanadi va rivojlanadi. Tarixiy tajriba
va amaliy faoliyat shundan dalolat beradiki, insonni jamiyatdan va shaxslararo
bo‗ladigan o‗zaro muloqotidan ajratib qo‗yish uning shaxs sifatida shakllanishiga
imkon beradigan ijtimoiy sifat, xususiyat hamda fazilatlardan mahrum bo‗lishiga
olib keladi. Chunki muloqot inson amaliy faoliyatining moddiy-ma‘naviy shakllarini
hamda uning ehtiyojlarini aks ettiradi.
Kishilarning bir-birlari bilan o‗zaro munosabatlaridagi shirinsuxanlik, go‗zallik,
so‗zlashuv ohangidagi muloyimlik ―muosharat odobi‖ deyiladi. Mushorat odobi,
ya‘ni ilk muomala madaniyati bolaning go‗dakligida ota-ona bag‗rida, oilada
shakllanadi. Shu bois ham xalqimiz ―qush uyasida ko‗rganini qiladi‖ deydi. Yosh
avlodda muosharat odobini, ya‘ni muomala madaniyatini shakllantirishda o‗qituvchi-
pedagogning o‗zi xushmuomalaligini namoish etib, o‗quvchi-talabalar qalbiga va
yo‗l topa olishi, mehribonligi, ular bilan hamdard, hamfikr bo‗lib, o‗rnak bo‗lishi
muhim ahamiyatga egadir.
Muomala va munosabatda o‗quvchi-talabalar qalbiga yo‗l topa olgan, xushfe‘l,
shirinsuxan, adolatparvar, muomalasi yaxshi, tili shirin o‗qituvchi-pedagog va
tarbiyachilarni yoqtirishadi va hurmat-e‘tibor qilishadi, ulardan ibrat olishadi.
Darhaqiqat, o‗qituvchi-pedagog va tarbiyachilarning muomala madaniyati, aql-
zakovati, fikri, his-tuyg‗ulari, bilimi va madaniy saviyasi, tafakkuri ma‘lum darajada
so‗zda ifoda etiladi. Muomala madaniyatida so‗z aqldan kuch, tildan ixtiyor oladi.
62
Shunday ekan, o‗qituvchi-pedagog va murabbiylar o‗z so‗ziga, tiliga nihoyatda
ehtiyot bo‗lmog‗i lozim. Eng avvalo, o‗quvchi-talabalarga muomala madaniyatini,
yoshi kattalar oldida o‗zini tuta bilishini, ularning gapini bo‗lmaslik va yoshi
ulug‗larga gap qaytarmaslikni o‗rgatishi zarur.
Kelajagimiz bo‗lgan yoshlarning ichki dunyosi, maqsadi, muomala va
so‗zlashuv munosabatlari nihoyatda go‗zal bo‗lishida ota-ona bilan birga pedagog
o‗qituvchilarning ham roli katta. Shu bois o‗quvchi-talabalarni bir-biriga, qolaversa,
insonlarga mehru-muruvvatli bo‗lishga o‗rgatish diniy aqidaparastlik, jaholat tomir
otayotgan hozirgi davr uchun jamiyatni insonparvarlashtirish dolzarb vazifa bo‗lib
qolmoqda. Aslida bu vazifa inson va jamiyat paydo bo‗lgandan buyon kun tartibida
turgan bo‗lib, hali-hanuz muloqot va muomala madaniyatini takomillashtirish
umuminsoniy ehtiyoj sifatida o‗z ahamiyatini yo‗qotmagan. Atoqli dib Bernard Shou
so‗zlari bilan aytganda: ―Biz hozir havoda qush kabi uchishni, suvda baliq kabi
suzishni o‗rganib olgan bo‗lsak-da, bizga bir narsa-yerda insondek yashashni
o‗rganib olish etishmaydi‖.
Shunga ko‗ra, muloqot va muomala madaniyatiga bo‗lgan ehtiyojni oqilona
anglab olish muhim ahamiyatga ega. Zero, pedagogik muloqot va muomala
madaniyati asosida erishiladigan yutuqlar o‗qituvchi-pedagogning ijodiy mehnati
mahsulidir. O‗qituvchi-pedagog har bir vaziyatni oqilona baholashi, uni to‗g‗ri
rejalashtirishi, ta‘lim va tarbiya jarayonlarida aql-idrok bilan muloqot va muomala
madaniyatini shakllantirishi lozim.
37-rasm
Muloqot
– bu «Shaxsning eng yaxshi tomonlarini aniqlash va ochib berishga
yordam beruvchi ijodkorlik shaklidir. U boshqa insonning qadr-qimmatini hurmat
qilish, insoniyat tomonidan ishlab chiqilgan axloq, odatlarning oddiy qoidalariga
amal qilishga asoslanishi», shaxslararo muloqot funksiyalarini amalga oshirish-
muloqot subyektining ma‘naviy-axloqiy ko‗rsatmalari, shuningdek, insonparvarlik,
emotsional-ijobiy, shaxsiy yondashuv, individuallik va o‗ziga xoslik kabi
yo‗nalishlari bilan belgilanadi (37-rasm).
Muloqot funksiyasi faqat muloqot subyektlarining ma‘naviy-axloqiy
yo‗nalishigina emas, balki ko‗p jihatdan, uning insonparvar-axloqiy mazmuniga
bog‗liq bo‗ladi. Muloqotning shakli, lahzali, tasodifiy, tematik rejalashtirilgan –
Muloqot –- bu
bir vaqtda boshqa insonlar bilan harakatlar,
fikrlar, sezgilar, hayajonlar almashish hamda
insonning o‗z qalbiga, xotiralariga, vijdoniga,
orzulariga murojaat etishidir. Muloqot –
ijtimoiy-faol, individual-ijodiy, amaliy-
predmetli faoliyatdir. Muloqotda asosiysi-
birdamlik, do‗stonalik, bag‗rikenglik,
fidokorlik hisoblanadi
63
bayon etish, axborot, xabar, suhbat, suhbatlashish, gaplashish, munozara kabilardan
iborat.
E‘tibor berish, qiziqish, ma‘qullash, hamdardlik, istiqbolni ko‗ra bilish
yordamida ta‘sir ko‗rsatish, tushunilgan va anglab etilgan motivatsiya asosidagi
faoliyat kabilar muloqot turiga kirib, masalani hal etishga yo‗naltirish, emotsional
muhit yaratish, rag‗batlantirish, yo‗naltirish bilan hamkorlikdagi harakatlar yakunini
yasashga yo‗naltirish, shuningdek, muloqotning samaraliligi, uning mavzusiga ijobiy
motivatsiyasi, e‘tibori, qiziqishiga bog‗liq bo‗ladi. Motivatsiya muloqot jarayonining
boshqaruvchisi sifatida ma‘no, onglilik, ishonch va qat‘iylikni talab qiladi.
Muloqotning ma‘noli jihatlariga uning maqsad hamda umumiylikka erishishda
o‗z individualligini ko‗rsatishi, shuningdek, muloqotning turli funksiyalaridan
foydalanish – qo‗zg‗atuvchi, ekspressiv, tashkiliy, informativ, emotsiyali, dalilga
asoslanganligi va boshqalarni kiritish mumkin. Shaxslararo yuzma-yuz muloqotlarda
individning potensial-shaxsiy, kasbiy-ehtiyojli hamda amaliy-idrok etish jarayoni
sodir bo‗ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
