Kreativ 2020. indd

SINOV  MATERIALI VALIDLIGI HAMDA UNING MADANIYATLARARO 

SOLISHITIRA OLISH IMKONI

154.  Kreativ fikrlashni validli baholashni, barcha ishtirokchi davlatlarda 

kreativ fikrlash malakalar doirasini munosib qamrab olish hamda ehtimoliy 

davlatlararo va guruhlararo farqliliklarni hisobga olish maqsadida, testni 

tuzish siklida quyidagi usullardan foydalaniladi:

1.  Madaniyatlararo  tashqi  validlik  taqrizlari:  baholanayotgan  tuzilma 

barcha lingvistik va madaniy guruhlar tomonidan birdek anglashilishini 

taʼminlash. Tuzilmaning ushbu turli madaniy va lingvistik guruhlarga 

aloqador  boʻlishini  taʼminlash  maqsadida,  ham  kreativ  fikrlashni 

baholashda mutaxassis boʻlgan, ham test qilinayotgan madaniiy guruh 

bilan tanish shaxslar baholash doirasining va test materiallarining bir 

qancha taqrizi sikllarida qatnashdilar. Bu test shakllantirishning ilk 

bosqichida kreativ fikrlashga aloqasi boʻlmagan madaniy va lingvistik 

xususiyatlarni aniqlashga imkon berdi. Barcha ishtirokchi davlatlar 

ham madaniy xoslikka moyil boʻlishi mumkin boʻlgan topshiriqlarni 

aniqlash maqsadida test materiallarini bir necha bor koʻrib chiqqan.

---

63

2.  Kognitiv laboratoriyalar: testning maqsadli auditoriyasidagi shaxslar 

test materiallari bilan qanday munosabatda boʻlishini kuzatish. Test 

sohasining  tajribali  mutaxassislari  uch  mamlakatning  o‘quvchilari 

ishtirok etgan kognitiv laboratorya mashqlarini olib borgan. Fikrini 

baralla aytish formatidagi mashqlarda PISA yoshidagi o‘quvchilardan 

kognitiv va kognitiv boʻlmagan savollarga javob berish, testga javob 

berayotganda fikrlash tarzini tushuntirib berish hamda tushunarsiz 

yoki  noaniq  ko‘rsatmalar  va  test  vazifalarini  koʻrsatish  soʻralgan. 

Ushbu  jarayon  borasidagi  qoʻshimcha  maʼlumotlar  alohida  hujjatda 

keltirilgan [EDU/PISA/GB(2019)8].

3.  Kichik masshtabdagi validlik mashqlari: amaldagi test materiali test 

sharoitida qanday ishlashini kuzatish maqsadida, umumiy test tuzish 

jarayoniga  parallel  ravishda  validlik  mashqlarini  oʻtkazish.  Real 

o‘quvchilar  maʼlumotining  tahlili  koʻzlangandek  ishlamayotgan  test 

materiallarni koʻrsatadi, test materiallarini, shu jumladan kodlashtirish 

yoʻriqnomasini dalillarga asoslangan holda takomillashtirishga imkon 

beradi.  IHTT  Kotibiyati  va  PISA  pudratchilari  tomonidan  amalga 

oshirilgan  validlik  mashqlaridan  koʻzlangan  maqsad  hamda  uslubi 

alohida hujjatda keltirilgan [EDU/PISA/GB(2019)8]. 

4.  Tarjima taqrizlari: tarjima, masalan, vazifa ssenariysi yoki shartlari, 

muammolarini aniqlash. Test kontenti PISA sinovining barcha tilla-

riga  tarjima  qilinishini  taʼminlash  maqsadida  IHTT  Kotibiyati  test 

tuzishda ishtirok etayotgan mutaxassis va pudratchilar bilan yaqindan 

hamkorlik qilmoqda. Munosib tarjima har bir til guruhi bilan bogʻliq 

til va madaniy mulohazalarning moslashtirilishini aks ettirishi lozim. 

Ushbu  jarayon  kreativ  fikrlash  koʻnikmalar  hamda  test  konstrukti 

haqida salmoqli bilimni taqozo etadi.

5.  Tajriba-sinov:  maqsadli  auditoriyaning  katta,  reprezentativ  qismi 

orasida sinov oʻtkazish. Test tuzilishi jarayonidagi ushbu muhim bos-

qich  asosiy  sinovdan  oldin  toʻlaqonli  tuzilma  va  sinovni  validlash 

mashqini oʻtkazishga imkon beradi. U barcha qatnashuvchi davlatlarda 

oʻtkazilib, statistik tahlil orqali yetarlicha madaniyatlararo munosib-

likni  namoyish  qilmagan  test  topshiriqlarini  olib  tashlashga  imkon 

beradi. Maʼlumotlar tahlili mamlakat ichra va mamlakatlararo tuzil-

ma hamda baholash validligi va ishonchliligi muammolarini hal etadi. 

---

64

65

Guruhlararo ekvivalentlik, oʻlcham ekvivalentligi va tuzilmaviy ekviva-

lentlik,  odatda,  ushbu  maʼlumot  asosida  oʻtkaziladi.  PISA  oʻtkazish 

muddatlari tufayli ushbu bosqichdan keyin testga yangi topshiriqlarni 

qoʻshish imkonsiz, mavjud topshiriqlarga salmoqli oʻzgartirishlar ham 

kiritilmaydi, yaʼni yaxshi natija koʻrsatmagan test topshiriqlari test 

bazasidan olib tashlanadi.

155.  Qisqa qilib aytganda, sinov materialini validlash va uning mada-

niyatlararo solishitirish masalalariga bunday yondashuv konstrukt ekvi-

valentligi hamda til ekvivalentligi masalalarini hal etadi.