Kreativ 2020. indd

IJO DIY  FAOLIYAT

58.  Kreativ fikrlash qobiliyati ko‘rsatkichlari, ayniqsa, kreativ fikr lash 

jarayonining katta qismi ko‘rinmaydigan topshiriqlarda o‘quvchilar ijodiy 

ishlarining kreativligini ta’minlaydi. Demak, o‘quvchilarning ijod mahsuli 

ularning  ijodiy  fikrlash  jarayoni  muvaffaqiyatli  boʻlganmi,  yoʻqligini 

aniqlashda qoʻl keladi (Amabile, 1996 [35]; Kaufman va Baer, 2012 [102]).

59.  Yillar  mobaynida  turli  sohalardagi  ijodiy  mahsulning  tahlili  va 

ahamiyati haqida salmoqli tadqiqotlar oʻtkazildi. Ilmiy adabiyotda qabul 

qilingan tavsifga koʻra, ijodiy mahsulot muayyan ijtimoiy muhitda qabul 

qilingan  normalarga  muvofiq  ham  yangicha,  ham  foydalidir.  Maktab 

sharoitida, ijodiy faoliyat turli kundalik shakllarni olishi mumkin: masalan, 

yozish, chizish, musiqa va boshqa sanʼat shakli orqali ifodalash faoliyati; 

yangi bilim va tushuncha yaratish; ochiq muammolarning turli shakllariga 

---

25

yangicha yechim taklif etish. Oʻquv jarayonidagi ushbu ijodiy faoliyatning 

shakllari  sohalararo  xususiyatga  ega  boʻlib,  sanʼat  va  fan  darslari  kabi 

anʼanaviy fanlar bilan kifoyalanmaydi (Beghetto va Kaufman, 2010 [54]; 

Sawyer, 2011 [103]).

IJODIY IFODA

60.  Ijodiy ifoda insonlar ichki dunyosi va kechinmalarini boshqalar-

ga izhor qilayotgan hollarda ijodiy faolyatning ham verbal (ogʻzaki), ham 

noverbal (ogʻzaki boʻlmagan) shakllaridan iboratdir. Verbal ifoda deb, tildan, 

ham yozma, ham oʻgʻzaki izhorda foydalanishga aytiladi. Noverbal ifodaga 

nafaqat chizma yoki musiqiy izhor, balki raqs va sahnadagi aktyorlik kabi 

maʼnodor xatti-harakatlar ham kiradi.

BILIM YARATISH

61.  Bilim yaratish deb, ilmni taraqqiy ettirishga 

aytiladi, bunda urgʻu yutuqning oʻzida emas, koʻproq 

taraqqiyotga  beriladi.  Masalan,  yaxshilan gan 

asoslar yoki nazariyalar kabi takomillashtirilgan 

konseptual  gʻoya larni  shakllantirish  kabi. 

Scardamalia va Bereiter (1999 [99]) dizayner, olim 

va yosh talabalarning ishi oʻrtasida parallellarni 

aniqlaganlar:  masalan,  sohasidan  qatʼi  nazar, 

oʻzgalarning  kashfiyotini  izohlash  va  mavjud  nazariyalardan  anglash 

maqsadida bilimni rekonstruksiya qilish barcha uchun foydalidir.