Kreativ 2020. indd

MAQSA D SARI ISHTIYOQ

47.  Maqsad sari ishtiyoqning bo‘lishi ijodiy faollikning asosiy motori 

ekanligi ilm-fanda, xususan, Amabile (1997 [85]; 2016 [40]; 2010 [1]; 1983 

[34]) tadqiqotlarida batafsil isbotlangan. Bu yerdagi asosiy faraz shundan 

iboratki,  inson  yuqori  ijodiy  faollikka  kerak  boʻladigan  barcha  xislatlar 

turkumiga ega boʻlsa ham, lekin bunga yetarlicha ixlos qoʻymagani sababli 

ijodiy mahsulot bermasligi mumkin.

48.  Kreativ boʻlishga ishtiyoq mohiyatan ham tashqi, ham ichki boʻlishi 

mumkin. Maqsadi sari ichki ishtiyoqi bo‘lgan insonlar: oʻz faoliyatlarini 

maʼnoli  deb  biladilar,  bu  faoliyat  bilan  faqatgina  zavqlanganliklari, 

oʻzlariga  qiziqarli  boʻlgani  yoki  oʻzlarini  sinab  koʻrmoqchi  boʻlganlari 

uchungina  shugʻullanadilar;  ular  tashqi  ragʻbatlantiruvchi  omillarga 

nisbatan befarq boʻladilar. Csikszentmihalyi (1996 

[21])  taxmin  qilishicha,  turdosh  «oqim»  hissiyoti 

ijodiy faollikni sezilarli tarzda qoʻllab-quvvatlaydi, 

zero,  oqim  holatida  «insonlar  ochlik,  charchoq 

va  noqulayliklarga  qaramay,  faoliyatlarida  qatʼiy 

davom etadilar» (Nakamura va Csikszentmihalyi, 

2002  [86]).  Chunki  ular  maqsadlari  sari  ichki 

ishtiyoqlari bo‘lganligi sababli, ishga toʻliq kirishib 

ketgan boʻladilar. 

49.  Umuman  olganda,  tadqiqotlar  kreativ  samara  uchun  ichki  ish-

tiyoqning  ijobiy  taʼsiri,  tashqi  ishtiyoqning  salbiy  taʼsiri  mavjudligini 

ko‘rsatib keladi (Amabile, 2012 [59]; Sternberg, 2006 [43]). Lekin yaqindan 

buyon,  bosim  (misol  uchun,  topshiriqning  yaqinlashayotgan  muddati) 

yoki  ragʻbat  (katta  maosh  va  eʼtirof)  kabi  tashqi  motivatsiya  omillari 

ham insonlarni ijodiy faollikda bardavom boʻlishlarini taʼminlashi e‘tirof 

etilmoqda  (Eisenberger  va  Shanock,  2003  [87];  Amabile  va  Pratt,  2016 

[40]).

Tashqi ishtiyoq deb, 

aksincha,  insonni 

mu ayyan  ish  bilan 

s h u g ʻ u l l a n i s h g a 

maj burlovchi  tashqi 

ragʻ bat,  maqsad  va 

bosimlar  tushuni-

ladi.

---

22

23