Kreativ 2020. indd

65

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

66

---

5

KREATIV FIKRLASHNI BAHOLASH ZARURIYATI

KREATIV FIKRLASH NEGA BAHOLANISHI KERAK?

1.  Kreativ yondashuv va yutuqlar dunyo boʻylab fan va texnologiyadan 

tortib, falsafa, sanʼat va gumanitar fanlar kabi turli sohalarda insoniyat 

tamaddunini ilgari surgan (Hennessey va Amabile, 2010 [1]). Demak, kreativ 

fikrlash shunchaki tasodifiy gʻoyalar berishdan kattaroq narsadir. U in-

songa baʼzan murakkab sharoitlarda, yanada yaxs hiroq natijaga erishishga 

im kon  beruvchi  bilim  va  tajribaga  asoslangan  real  koʻnikmadir.  Butun 

dunyoda jamiyatlar va tashkilotlar muammolarni hal etishda innovatsion 

bilim va yaratuvchanlikka tobora ehtiyoj sezmoqdalar (Iqtisodiy hamkorlik 

va taraqqiyot tashkiloti (IHTT), 2010 [2]), bu esa, oʻz navbatida, jamoaviy 

ish boʻlgan innovatsiya va kreativ fikrlash ahamiyatini yanada kuchaytir-

moqda. 

2.  Kreativ  fikrlash  taʼsiri  butun  jamiyatga  sezilarli  innovatsiya  tur-

larining ortida turishi rost, lekin u ayni damda universal va teng lashtiruvchi 

xususiyatga ega fenomen hamdir, yaʼni har qanday sh axs, u yoki bu darajada, 

kreativ  fikrlash  qobiliyatiga  ega  (IHTT,  2017  [3]).  Darhaqiqat,  taʼlim 

sohasidagi mutaxassislar va psixologlarning fikriga koʻra, ijodiy faoliyat 

bilan bogʻliq fikrlash jarayonlarida mashgʻul boʻlish deb tushunil gan kreativ 

fikrlash bir qator boshqa shaxsiy koʻnikmalarning ham rivojlani shiga olib 

keladi. Shular jumlasiga metakognitiv qobiliyat, insonlar bilan muomala 

qilish va shaxsning oʻzini yaxshiroq anglash koʻnikmalari, muammoni hal 

etish koʻnikmalari kiradi. Ustiga-ustak, shaxs kamoloti, taʼlim olishdagi 

muvaffaqiyati, kelajakdagi kasbiy muvaffaqiyati va jamoatchilik orasidagi 

obroʻsi  ham  insonning  kreativ  fikrlash  koʻnikmasiga  bogʻliq  (Beghetto, 

2010 [4]; Plucker, Beghetto va Dow, 2004 [5]; Smith va Smith, 2010 [6]; 

Torrance, 1959 [7]; National Advisory Committee on Creative and Cultural 

Education, 1999 [8]; Spencer va Lucas, 2018 [9]; Long va Plucker, 2015 [10]; 

Barbot, Lubart va Besançon, 2016 [11]; Barbot va Heuser, 2017 [12]; Gajda, 

Karwowski va Beghetto, 2017 [13]) (Higgins va boshqalar., 2005 [14]).

---

6

7

3.  Kreativ fikrlashni baholash xalqaro dasturini rivojlantirish taʼlim 

siyosati va pedagogikasida ijobiy oʻzgarishlarga sabab boʻlishi mumkin. 

PISA tadqiqoti kreativ fikrlash yo‘nalishining baholashi mutasaddi larga 

dalillarga asoslangan toʻxtamga kelishda koʻmaklashuvchi aniq, ishonchli 

va  amalga  oshirish  mumkin  boʻlgan  baholash  vositasini  taqdim  etadi. 

Natijalar,  shuningdek,  jamiyatda  ushbu  muhim  koʻnikmani  taʼlim  orqali 

rivojlantirishning  ahamiyati  va  usullari  borasidagi  bahslarga  sabab 

boʻladi. PISA dasturidagi ushbu faoliyat Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot 

tashkilotining (matnda keyinchalik IHTT) ijodiy fikrlashni rivojlantirish 

borasidagi  yangi  pedagogikani  qoʻllab-quvvatlashga  qaratilgan  boshqa 

bir  loyihasi  bilan  bogʻliqdir.  Soʻnggi  yillarda  IHTT  Taʼlim  tadqiqoti  va 

innovatsiyalar markazi (CERI) oʻn bir davlatda kreativ va tanqidiy fikrlashni 

oʻrgatish va baholash usullari borasida tadqiqot olib bordi

1

.