Kreativ 2020. indd

O‘QUVCHINING TADQIQIY QOBILIYATLARI HAMDA 
«SINASH VA XATO»NI RAGʻBATLANTIRADIGAN 
DIZAYN XUSUSIYATLARI
146. 
Umuman olganda, ijodiy fikrlash jarayonining yakuniy mahsulini 
avvaldan bilib boʻlmaydi. Shuning uchun test qilinayotganlar qoʻllarida 
mavjud barcha imkoniyatlardan foydalanishga ragʻbatlantirilishi kerak, 
xuddi real hayotdagi ijodiy fikrlash ham ragʻbatni taqozo etganidek. 
147. 
PISA kreativ fikrlash sinovidagi vazifalar o‘quvchilarga ayni 
mahsulotning turli koʻrinishlarini yaratish, yaqqol yoki yagona javobi 
boʻlmagan ochiq savollarni soʻrash hamda o‘quvchilarga yordam sifatida 
muayyan jihozlarni (masalan, shtamp, shakl va chizish jihozi kabi grafika 
vositalari) taqdim etish orqali imkoniyatlarni kashf etishga yoʻl ochadi. 
Shuningdek, ilmiy vazifalarda ham simulatsiyalashtirilgan laboratoriya 
muhiti orqali talabalar turli jihozlar bilan, qonuniyatlarni va oʻzgaruvchilar 
orasidagi munosabatlarni aniqlash maqsadida, tajbiralar oʻtkazishlari 
mumkin boʻladi.

---

61
148. 
Ushbu barcha test topshiriqlari va vazifalarda, test topshiruvchilar 
uchun narsalarni sinab koʻrish va muvaffaqiyatsizlikka uchraganda yoki 
muqobil yoʻlni sinab koʻrmoqchi boʻlganda orqaga qaytarish (masalan, 
chizish jihozlari orasida «bekor qilish» tugmasi) oson boʻlishi kerak. 
Test topshiruvchilar test muhitida nimalarni qila olishlari borasida aniq 
tushunchaga ega boʻlishlarida, ayniqsa, «yaqqol tushunarli» jihozlarning 
oʻrni muhimdir. Interaktiv jihozlar odamni zeriktirmasligi kerak: agar, 
o‘quvchi butun diqqatini jihozni qanday ishlatishga sarflasa, kreativ 
fikrlashga bagʻishlay oladigan kognitiv resurslari kamroq qoladi.
149. 
O‘quvchilarning kreativ fikrlash koʻrsatkichlari ularning tad-
qiqotchilik qobiliyatlariga qanday bogʻliq ekanligini tahlil etish ham 
oʻrinlidir. Xuddi o‘quvchi ishtiyoqini oʻlchaydigan uslub kabi, uning 
tadqiqotchilik qobiliyatini ham kompyuterlashgan testdagi xatti-harakatini 
kuzatishdan olingan (telemetriya) maʼlumotlar asosida tahlil qilish mumkin. 
Masalan, koʻproq turli jihozlardan foydalangan yoki dijital muhitning turli 
funksiya va xususiyatlarini oʻrganishga koʻproq vaqt ajratgan o‘quvchi 
tadqiqotchilik jarayoniga koʻproq kirishgan, deb xulosa qilish mumkin.
150. 
O‘quvchining test muhiti bilan munosabati jarayonida olingan 
ushbu maʼlumotlarni tahlil etish va izohlash qiyinroq boʻlgani uchun, kom-
petentlik modeli tadqiqotchilik qobiliyatini qamrab olmaydi. Lekin ushbu 
maʼlumotlar ishlab chiqiladi va o‘quvchilarning kompyuterlashgan test-
lardagi tadqiqotchilik hamda «sinash va xato» strategiyalarini oʻrganish 
maqsadida jamoatchilikka taqdim etiladi.