Kreativ 2020. indd

ILMIY MUAMMONI HAL QILISH
81. 
Ilm-fanda kreativ fikrlash turlicha aks etishi mumkin: ilmning 
ilgʻorlashishiga hissa qoʻshadigan yangi gʻoyalarni taklif etish; taxminlarni 

---

32
33
isbotlash uchun eksperimentlarni shakllantirish; amaliy manfaat boʻl-
gan muayyan sohalarga tatbiq etiladigan ilmiy gʻoya yoki ixtirolarni 
ishlab chiqish yoki ilmiy/muhandislik faoliyatini yangicha rejalashtirish 
(Moravcsik, 1981 [111]). O‘quvchilar kreativ fikrlashni ilmiy tadqiqot 
mobaynida materiallar bilan istagancha sinab ko‘rish, oʻrganish va tahlil 
etish orqali namoyon qilishlari mumkin (Hoover, 1994 [112]).
82. 
Ilm-fanda kreativ fikrlash ilmiy tadqiqot malakasiga juda yaqin, 
lekin ushbu testning bir qator xususiyatlari uni matematika va ilm-fan 
sohasidagi testlardan butkul ajratib turadi. Birinchidan, ushbu test avval 
oʻrgatilgan bilimni qoʻllashga emas, yangi gʻoyalarni yaratishga urgʻu 
beradi. Ikkinchidan, oʻquvchining yondashuv va yechimlarining oʻziga 
xosligi baholanadi (agar javoblar yaroqli deb topilsa). Uchinchi farq 
yagona mukammal yechimi boʻlmagan ochiq savollardan foydalanishdan 
iborat. Nihoyat, ushbu test oʻquvchining ilmiy kontekstda kreativ fikrlash 
jarayonlariga – yaʼni «toʻgʻri» yoki «eng maʼqul» yechimni topish qobiliyatiga 
emas, ochiq muammolar yechimiga qay tarzda yondashishiga e’tiborni 
qaratadi.
83. 
Ilmiy muammoni hal qilish domenidagi test savollar turli ilmiy 
kontekstdagi kreativ fikrlashning farqli jihatlarini qamrab oladi. Umuman 
olganda, oʻquvchilardan quyidagilar soʻraladi: ilmiy kontekstda ochiq 
shakldagi muammoni yechish; taqdim etilgan ssenariyga asoslangan 
holda, ilmiy mohiyatga ega muammolarga yechim yoki gipoteza (farazlar, 
taxminlar) gʻoyasini berish; avvaldan berilgan tayyor yechimni yanada 
takomillashtirish haqida taklif berish. Ehtimoliy vazifalarda ilmiy fenomen 
borasida kuzatuvlar taqdim etilib, oʻquvchidan farqli tadqiqot predmeti 
yoki muammoni ifodalab berish uchun gipoteza soʻralishi; laboratoriya 
muhitida turli jihozlar orqali biror narsani kashf etish ham soʻralishi 
mumkin. Ko‘proq matematik yo‘nalishga ega bo‘lgan topshiriqlar guruhi 
o‘quvchilardan ma’lumotlar yoki geometrik shakllarning berilgan xu-
susiyatlarini namoyish qilish uchun turli usullarni ishlab chiqishlarini talab 
qilishi yoki ma’lumotlarning berilgan to‘plamidan iloji boricha ko‘proq 
xulosa chiqarishlarini so‘rashi mumkin. Shuningdek, ushbu topshiriqlar 
guruhida innovativ yechimni talab etadigan ochiq muhandislik muammo 
yoki takomillashtirilishi lozim boʻlgan tizim ham taqdim etilishi mumkin.

---

33
84. 
Interaktiv simulatsiya va oʻyinlar ilmiy muammoni hal qilishdagi 
kreativ fikrlashni baholashda ayniqsa qoʻl keladi, chunki bunday muhitda 
oʻquvchiga uning tanlovi va harakatlari borasida darhol aks bog‘lanish yuz 
beradi; oʻquvchilar ushbu aks bog‘lanishga qanday munosabat bildirishini 
kuzatish ilmiy innovatsiyaning ajralmas qismi boʻlgan magʻlubiyat va 
kashfiyot bilan oʻquvchilarning munosabati borasida munosib maʼlumot 
beradi.
85. 
Mazmun sohasiga tayyorgarlikning muhimligi bu – shubhasiz shu 
sohada tasavvur qilish mumkin bo‘lgan aksar topshiriqlarni yechishda 
muqarrar paydo bo‘ladigan muammodir. Validliksiz originallik qiymatga 
ega emas, validlik esa, o‘z navbatida, hech bo‘lmaganda, asosiy bilimlarning 
ba’zi darajalarini yoki asosiy ilmiy tamoyillarni anglashni taqozo etadi.