Kreativ 2020. indd

TAJRIBA VA INTELLEKTGA OCHIQLIK
36. 
Kreativ shaxsga xos feʼl-atvor xususiyatlarini aniqlashga ba-
gʻishlangan tadqiqotlar ko‘p. Kreativ shaxslarning feʼl-atvorini va 
35. 
Oʻquvchilar 
ijodiy fikrlashini ifoda qila 
olishi uchun ularning soha 
bo‘yicha tayyorgarligini 
(bilim va tajribalari)
t a komi l la sht ir ishda 
maktablar muhim oʻrin 
tutadi.

---

18
19
yurish-turishini oʻrganadigan amaliy tadqiqotlar, odatda, savolnoma 
instrumentlaridan foydalanadi va kreativlik nisbatan barqaror va mun-
tazam feʼl-atvor ekanligidan kelib chiqadi (Hennessey va Amabile, 2010 
[1]). Ushbu tadqiqotlar aksar ijodkor insonlarga bir qator moyilliklar xos 
ekanligini, lekin, ayniqsa, ochiqlik – ham tajribaga ochiqlik, ham intellektga 
ochiqlik – ular orasida eng keng tarqalgan xarakter ekanligini namoyon 
qilmoqda (Amabile, 2012 [59]; Batey va Furnham, 2006 [60]; Feist, 1998 
[61]; Prabhu, Sutton va Sauser, 2008 [62]; Sternberg va Lubart, 1991 [41]; 
Sternberg va Lubart, 1995 [42]). 
37. 
Kaufman va boshqalarning (2009 [31]) aniqlashicha, tajribaga 
ochiqlik barcha sohalardagi ijodiy muvaffaqiyat bilan salmoqli va uzil-
kesil tarzda bogʻliq boʻlgan «Katta beshlik»dagi
1
yagona xarakterdir. 
Ushbu tadqiqot xitoyliklarda ham kuzatilgan va oʻxshash natija qayd 
etilgan (matematika/ilmiy sohadagi ijodkorlikdan mustasno) (Werner va 
boshqalar., 2014 [63]). McCrae (1987 [64]) ham tafovutli fikrlash tarzi 
doimo tajribaga ochiqlik bilan (lekin feʼl-atvorning boshqa qirralari bilan 
emas) boʻgliq ekanligini kashf etgan. Feʼl-atvor hamda ijodiyot bilan 
bogʻliq tadqiqotlarning meta-tahlillari tajribaga ochiqlik barcha sohadagi 
ijodkorlarga xos ekanligini tasdiqlamoqda, qolgan feʼllarning esa ijodiyot 
bilan bogʻliqligi faqatgina muayyan sohada faoliyat yuritayotgan muayyan 
shaxslarga foydali boʻlishida kuzatilgan (masalan, «batartiblik, onglilik» 
feʼli ilmiy ijodkorlikni qoʻllab-quvvatlashi, lekin sanʼatdagi ijodkorlikka 
xalal berishi mumkin) (Batey va Furnham, 2006 [60]; Feist, 1998 [61]).
38. 
Taxmin qilinishicha, bu xususiyat «aqliy 
(misol uchun xayolot, tasavvur), emotsional 
(misol uchun qiziquvchanlik, ichki motivatsiya) 
va xulq-atvordagi (masalan, komfort zonasidan 
chiqish, yangi narsalarni faol sinab koʻrish) 
koʻrinishlardan iborat xarakterlarning keng 
turkumidir» (Werner va boshqalar, 2014 
[63]). Bir qator tadqiqotchilar qiziquvchanlik 
hissini muvaffaqiyatli ijodiy faoliyat uchun 
1
«Katta beshlik» ayni damda shaxsiy fe’llarning «Besh faktorlik modeli» deb ham ta’irflanadi: 
Tajribaga ochiqlik, onglilik, ekstraversiya, xayrixohlik va nevrotizm.
Tajribaga ochiqlik 
deganda shaxsning 
yangi gʻoyalarni, xayo-
lot va tasavvurlarni oʻz-
lashtirishi tushunila di 
(Berzonsky va Sullivan, 
1992 [65]).

---

19
muhimligini taʼkidlagan (Chávez-Eakle, 2009 [66]; Feist, 1998 [61]; 
Guastello, 2009 [67]; Kashdan va Fincham, 2002 [68]).
39. 
Shunga bogʻliq, lekin butkul farqli feʼl boʻlgan «intellektga ochiqlik» 
ham ijodiy yutuqlarni bashorat qilishda qoʻl keladi. Intellektga ochiqlik 
deganda, mavhum va semantik ma’lumotni asosan mantiqiy fikrlash vosita-
sida aniqlash tushuniladi (DeYoung, 2014 [69]). Tajribaga ochiqlikdan farqli 
oʻlaroq, intellektga ochiqlik, ayniqsa, ilmiy ijodkorlik bilan cham bar chas 
bogʻliqdir (Kaufman va boshqalar., 2016 [70]).