Kovalent bog‘ nazariyasi

Gibridlanish nazariyasi
Atomlar orasidagi boglanish odatda har xil energetik holatlarda bo’lgan elektronlar orasida yuzaga keladi. Atom orbitallarning orniga hosil bo’lgan gibrid orbitallar molekula hosil qilishda bir-birini yaxshi qoplashi kimyoviy bog’ning mustahkam bo’lishiga va molekulaning energetik barqaror bo’lishiga sabab bo’ladi.
Valent orbitallarning gibridlanish nazariyasi 1934 yilda J.Sleter va L. Poling tomonidan ishlab chiqilgan. Bu nazariyaga ko’ra kimyoviy bog’ aralash yoki gibrid orbitallar hisobiga amalga oshadi. Gibridlanish jarayonida orbitallarning energiyasi va shakli o’zgaradi. Gibrid orbitallarning qoplanishidagi yuza alohida olingan orbitallardan ko’ra ko’proq bo’ladi. Gibridlanish jarayonida dastlabki atom orbitallarning soni o’zgarmay qoladi.
sp- gibridlanish. Masalan, BeF₂  molekulasini(17- rasm) olsak. Har bir ftor atomi bittadan juftlashmagan elektronlarga ega. Bu elektron kovalent bog’ hosil qilishda ishtirok etadi. Berilliy atomi qo’zg’almagan holatda juftlashmagan elektronlarga ega emas. Berilliy atomi qo’zg’algan holatga o’tganda 2s holatda bir elektronga va 2p holatda bir elektronga ega bo’lib, bu elektron bulutlarning qo’shilishidan sp gibridlanish yuzaga keladi. Shunday qilib, berilliy xlorid molekulasi chiziqli tuzilishga ega. Valent bog’lar orasidagi burchak 180 ^o . Shu tariqa yuzaga kelgan bog’lanish sp-gibridlanish (17- va 18-rasmlar) deyiladi. 

17-rasm.BeF₂ molekulasini hosil bo’lishida 2s- va 2p-orbitallarining qoplashi.

18. rasm. sp-gibrid orbitallarining alohida hosil bo’lish sxemasi.
sp² gibridlanish. Bor ftorid molekulasida esa 1s va 2p orbitaldan uchta yangi sp² gibrid orbitallar hosil bo’ladi. Bu erda bog’lar orasida hosil bo’ladigan burchak 120^o bo’ladi. Agar gibridlanish bitta s va ikkita p orbitallar ishtirokida
hosil bo’lsa, bunday gibridlanish sp² gibridlanish deyiladi. BCl₃, SO₃, CH₂=CH₂ molekulalarida sp² gibridlanish mavjud.