Kovalent bog‘ nazariyasi

sp³-gibridlanish. Metan va uglerod(IV) xlorid molekulalarida esa bog’lanish hosil qilishda markaziy atom uglerod bo’lib, u qo’zg’algan holatda bir s va uchta p elektronga ega. Shuning uchun ham metanda markaziy atom sp³ (19-rasm) gibridlangan. Molekula tetraedrik tuzilishga ega, valent burchaklar bo’lsa 109^o28’ ni tashkil etadi.
Markaziy atomdagi bo’linmagan elektronlar juftining molekula tuzilishiga ta’siri. Metan, suv va ammiak molekulalari(20-rasm) valent burchaklar qiymati metanda 109^o28 ‘, ammiakda 107,5 ^o va suvda 104,5 ^o . Valent bog’lanishlar nazariyasiga ko’ra buning sababi, markaziy atomdagi bo’linmagan elektron juftlarning ta’siridir. Ammiak va suv qatorida markaziy atomdagi bo’linmagan elektronlar jufti bir juftdan to ikki juftgacha ortadi. Ana shu tufayli valent burchaklarda qisqarish kuzatiladi. Markaziy atomning gibridlanishi va undagi bo’linmagan elektronlarning molekula tuzilishiga ta’siri 22-jadvalda keltirilgan.
SP- gibridlanish kuzatilgan BeF₂,CO₂ molekulalari chiziqli tuzilishga ega valent burchaklar 180^o ga teng. Agar markaziy atom atrofida EA₃ holatda bog’lanish amalga oshsa, markaziy atomning hosil gilgan burchaklari tekis

(s+p) orbitallar ikkita sp orbital

(s+p+p) orbitallar uchta sp² orbital

(s+p+p+p) orbitallar to’rtta sp³ orbital
19-rasm. Valent orbitallarining gibridlanishi.

20-rasm. Metan, suv va ammiak molekulasidagi kimyoviy bog’larning hosil bo’lishi.


ADABIYOTLAR

1. 
   Несмеянов А.Н., Несмеянов Н.А. Начала органической химии. 1- ва 2-жилд, Москва, «Химия», 1969-1970 й.й.
   
2. 
   Нейланд О.Я. Органическая химия. Москва, «Химия», 1990 й.
   
3. 
   Гауптман З., Графс Ю., Реманс Х. Органическая химия. Москва, «Химия», 1979 й.
   
4. 
   Моррисон Р., Бойд Р. Органическая химия. Москва, «Мир», 1974 й.
   
5. 
   Терией А. Свременная органическая химия. Москва, «Мир», 1- ва 2-жилд, 1980 й.
   
6. 
   Реутов О.А. теоретические основў органической химии. Москва, изд-во Московского университета, 1964 й.