|
Birinchi jahon urushi davrida liboslardagi o’zgarishlar.
XX asr ommaviy
modadagi tub o’zgarishlar Birinchi jahon urushi (1914–1918) davriga to’g’ri keldi.
103
Shu vaqt mobaynida Avstriya – Vengriya, Serbiya, Germaniya, Rossiya, Fransiya,
Angliya, Italiya, Yaponiya, Turkiya, Bolgariya va Amerika Qo’shma Shtatlari o’zaro
urushishgan. Bu urush yangicha tarixdagi burilish nuqtasi bo’lib, nafaqat
Yevropaning siyosiy xaritasini, balki hayot tarzini tubdan o’zgartirib yuborgan.
Urushda qatnashayotgan mamlakatl ardagi 74 mln. dan ziyodroq harbiy xizmatga
chaqirilgan erkaklar harbiy forma kiygan. Xaki
1
rangi urush timsoli bo’lib qolgan.
Uniforma nafaqat o’sha davrning ommaviy liboslariga, balki butun XX asr modasiga
o’z ta’sirini ko’rsatgan – harbiylar kiyimidagi ko’p elementlar kundalik liboslariga
kirib kelgan.
88-rasm. XX asr boshlari erkaklar kostyumi
Urush paytida erkaklar jang qilayotgan bo’lsa, ayollar frontga ketgan
erkaklarning o’rnini bosishga majbur edi. Tarixda birinchi marta ayollar gospital,
fabrika, harbiy zavodlarda ishlay boshlashgan, tramvay haydovchi, xat tashuvchi,
chiptachi bo’lib xizmat qilishgan. Xayr-ehson maqsadida oqsuyak xonimlar (yuqori
tabaqadagi ayollar) muhtojlarga yordam berib, kasalxonalarda hamshiralik qilganlar,
ularning oqsochlari esa ish haqi kattaroq bo’lgani va hech bo’lmaganda maxsus kiyim
berilgani sababli harbiy zavodlarga ishga kirgan.
1
Xaki
– hind.< fors. (zahil, tuproq rang < hak – tuproq, yer) – qo‘ng‘imtir-yashil rang
(himoya rangi deb ham nom olgan) yoki shu rangdagi mato. Harbiylarning shu rangdagi
formasini ham ba’zan xaki deyishadi.
104
Ayollar birinchi marta uniforma: xizmatchilar – kombinezon, pochtachi va
chiptachilar – kaltalashtirilgan etagi keng yubka, forma ko’rtkalari bilan furajka,
hamshiralar – qizil xoch chizilgan oq ro’mol bilan oq yoki kulrang xalat kiyganlar.
Serharakat hayot tarzi, oziq-ovqat, yokilg’i va mato tanqisligi nisbatan qulay
kiyim kiyishni taqozo etar edi. Aynan Birinchi jahon urushi davrida shakllangan libos
ayollarning XX asrda kiyiladigan libosi qanday bo’lishini belgilab berdi. Ya’ni,
yubkalar kaltalashdi; korset va «bedanaqadam» yubkalardan voz kechildi; murakkab
soch turmaklari, katta hajmdor shlyapalar barham topdi(89-rasm).
89-rasm. Ayollar liboslari
Asr boshi modasidagi ayollar libosi uchun odatiy bezaklar (kashta, applikatsiya,
nafis to’rlar) esa kundalik kiyimdan yo’qolib ketdi. Sovun yetishmasligi va tif
kasalligining tarqalishi sochlarni kalta qirqishga majbur qildi. Deyarli barcha
korxonalar harbiy buyurtmalarni bajargani sababli tinch aholi uchun gazlama,
poyabzal va shu kabilar yetishmas edi. Ko’pchilik harbiy formani o’zgartirib, o’ziga
libos tikishga majbur edi.
Qo’lda to’qilgan trikotajdan jaket, kardigan, jemper, sharf va qalpoqlar modaga
kirib keldi. Erkaklar libosidagi boshqa elementlar – getralar, fetr shlyapalar, kashne –
sharflar ham keng tarqaldi. Ichki kiyim ham ancha soddalashdi: byustgalter va uzun
paypoq uchun belbog’lar korsetlar o’rnini tamomila egalladi. Korsetlardan voz
kechilishi beo’xshov keng ko’ylak va jaketlarning tarqalishiga sabab bo’lgan.
Oliy moda ham urush davri talabiga bo’ysunishga majbur bo’lgan, hatto P.
Puare ham harbiy buyurtmalar bo’yicha ishlagan. Boshqa Moda Uylari – «Paken»,
105
«Vort», «Doye», «Lyusil» kabilar taklif qilgan kundalik liboslarda harbiy kiyim
ta’siri sezilib tursa-da, ammo bashang liboslarda urushgacha moda bo’lgan kiyim
elementlarini – jig’ali sallasimon bosh kiyimlar, sharqona uslubdagi (bel chizig’i
ko’tarilgan, lekin avvalgiga nisbatan kengroq va kaltaroq yubkali) ko’ylaklarni
ko’rish mumkin edi.
Urush davriga Koko Shanelning ham modali kiyim yaratuvchisi sifatida ilk
yutuqlari to’g’ri kelgan. Boshqa kutyuryelar mato tanqisligini sezayotgan bir paytda u
o’z korxonasini yana ham kengaytirishga muvaffaq bo’lgan. Shanel 1913-yili Dovill
kurort shahrida ochilgan korxonasida dam olish uchun sport uslubidagi liboslarni
yarata boshladi. U yaratgan sodda bichimli oddiygina ko’ylak va kostumlar urush
paytida xaridorgir bo’lgan. Birozdan so’ng Shanel o’z korxonasini Byaritss shahriga
ko’chirib, oliy Modalar Uyini ochadi va mijozlariga o’sha davrda ustki kiyim uchun
g’ayrioddiy material – trikotajdan tikilgan liboslarni taklif etadi (90-rasm).
Do'stlaringiz bilan baham: |
